استاندارد شماره 12 حسابداری: افشای اطلاعات اشخاص وابسته

استاندارد حسابداری شماره 12: افشای اطلاعات اشخاص وابسته

افشای اطلاعات اشخاص وابسته به منظور تعیین الزامات افشا در صورت‌ های مالی واحدهای تجاری تدوین‌شده تا توجه استفاده ‌کنندگان را به این نکته جلب کند که وضعیت مالی، عملکرد و انعطاف‌ پذیری مالی این واحدها ممکن است تحت تاثیر روابط با اشخاص وابسته و معاملات و مانده‌ حساب‌ های مرتبط قرار گیرد.

دامنه کاربرد استاندارد حسابداری شماره 12

استاندارد حسابداری شماره 12 در موارد زیر قابل اجرا است:

الف. شناسایی روابط و معاملات با اشخاص وابسته.

ب. شناسایی مانده‌ حساب‌ های مرتبط با اشخاص وابسته.

ج. شناسایی شرایطی که افشای اطلاعات مربوط به بندهای “الف” و “ب” الزامی است.

د. تعیین نیازهای افشای اطلاعات مربوط به بندهای “الف” و “ب”.

لازم به ذکر است که واحدهای تجاری تحت کنترل دولت در مورد معاملات خود با سایر واحدهای تجاری که به ‌طور مستقیم و مستقل از واحد تجاری گزارشگر اقدام می‌ کنند، مشمول این استاندارد نمی‌ شوند، مگر اینکه سهام یا اوراق مشارکت واحد تجاری گزارشگر عمومی عرضه شده یا در حال عرضه باشد.

در صورت ‌های مالی یک واحد تجاری، معاملات و مانده‌ حساب ‌های مربوط به اشخاص وابسته و همچنین سایر واحدهای تجاری گروه باید افشا گردد. در صورت‌ های مالی تلفیقی، معاملات و مانده‌ حساب ‌های درون گروهی مربوط به اشخاص وابسته حذف می ‌شوند.

شخص وابسته

شخصی به ‌عنوان وابسته به واحد تجاری شناخته می ‌شود اگر:

الف. به‌ طور مستقیم یا غیرمستقیم، از طریق یک یا چند واسطه:

1. کنترل واحد تجاری را داشته باشد، یا توسط آن کنترل شود، یا تحت کنترل مشترک با آن قرار گیرد (شامل واحدهای تجاری اصلی، فرعی و فرعی هم ‌گروهی).
2. نفوذ قابل ‌ملاحظه ‌ای بر واحد تجاری داشته باشد.
3. کنترل مشترک بر واحد تجاری داشته باشد.

ب. واحد تجاری وابسته به آن باشد (طبق تعریف استاندارد حسابداری شماره 20 با عنوان “حسابداری سرمایه ‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته”).

ج. آن واحد یکی از مشارکت‌ های خاص باشد (طبق تعریف استاندارد حسابداری شماره 23 با عنوان “حسابداری مشارکت ‌های خاص”).

د. از مدیران کل واحد تجاری یا واحد تجاری اصلی باشد.

ﻫ. خویشاوند نزدیک اشخاص مذکور در بندهای “الف” یا “د” باشد.

و. به ‌وسیله اشخاص ذکر شده در بندهای “د” یا “ﻫ” کنترل، تحت کنترل مشترک یا نفوذ قابل‌ملاحظه آن ها قرار گیرد و یا اینکه درصد قابل ‌توجهی از حق رای آن به ‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار این افراد باشد.

ز. طرح بازنشستگی خاص کارکنان واحد تجاری یا طرح بازنشستگی خاص کارکنان اشخاص وابسته به آن و همچنین واحدهای تجاری تحت کنترل چنین طرح‌ هایی باشد.

معامله با شخص وابسته

معاملات بین اشخاص وابسته شامل انتقال منابع، خدمات یا تعهدات است، خواه بهای آن مطالبه شود یا نشود.

خویشاوندان نزدیک

خویشاوندان نسبی و سببی فرد که به‌ طور منطقی انتظار می ‌رود در معاملات با واحد تجاری تحت نفوذ یکدیگر قرار گیرند. این دسته معمولا شامل خویشاوندان درجه اول تا سوم می ‌شود.

کنترل

توانایی تعیین سیاست‌ های مالی و عملیاتی یک واحد تجاری به منظور کسب منافع اقتصادی از فعالیت ‌های آن.

مدیران اصلی

افرادی که به‌ طور رسمی یا غیر رسمی مسئولیت برنامه‌ ریزی، هدایت و کنترل فعالیت ‌های واحد تجاری را به‌ طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عهده دارند. این گروه شامل اعضای هیئت مدیره، مدیرعامل و مدیران ارشد اجرایی است.

کنترل مشترک

مشارکت در کنترل یک فعالیت اقتصادی بر اساس یک توافق قراردادی.

نفوذ قابل ملاحظه

توانایی مشارکت در تصمیم‌ گیری ‌های مربوط به سیاست‌ های مالی و عملیاتی واحد تجاری که البته به میزان کنترل بر این سیاست ‌ها نمی ‌رسد.

هدف از افشای اطلاعات اشخاص وابسته

آگاهی از معاملات، مانده‌ حساب‌ های متقابل و روابط با اشخاص وابسته به دلایل زیر می ‌تواند بر ارزیابی استفاده ‌کنندگان از صورت ‌های مالی واحد تجاری، از جمله ارزیابی ریسک ‌ها و فرصت‌ های موجود تاثیر بگذارد:

الف. امکان تاثیرگذاری واحد تجاری بر سیاست ‌های مالی و عملیاتی واحد سرمایه‌ پذیر در صورت وجود کنترل، کنترل مشترک یا نفوذ قابل ‌ملاحظه.

ب. احتمال تاثیر رابطه با شخص وابسته بر وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف ‌پذیری مالی واحد تجاری (حتی در صورت عدم انجام معاملات با شخص وابسته).

در ارزیابی هرگونه رابطه احتمالی با اشخاص وابسته، تاکید بر محتوای رابطه و نه صرفا شکل قانونی آن می ‌باشد.

طبق این استاندارد، اشخاص زیر لزوما به عنوان اشخاص وابسته شناخته نمی ‌شوند:

الف. دو واحد تجاری که فقط به دلیل داشتن یک عضو مشترک در هیئت ‌مدیره یا مدیر اصلی به یکدیگر وابسته باشند، با وجود شرایط مندرج در بندهای “د” و “و” تعریف شخص وابسته.

ب. دو شریک خاص که تنها به واسطه کنترل مشترک بر یک مشارکت خاص به یکدیگر وابسته هستند.

ج. ارائه‌ دهندگان منابع مالی، اتحادیه ‌های تجاری، شوراهای کارگری، سازمان‌ های خدمات عمومی و ادارات دولتی که تنها به واسطه معاملات معمول با واحد تجاری، حتی اگر توانایی محدود کردن آزادی عمل واحد تجاری یا مشارکت در تصمیم‌ گیری‌ های آن را داشته باشند، وابسته محسوب نمی ‌شوند.

د. مشتریان، فروشندگان، صاحبان حق تجاری، توزیع‌ کنندگان یا نمایندگانی که واحد تجاری حجم قابل‌ توجهی از معاملات خود را با آن ‌ها انجام می ‌دهد. اما رابطه آن‌ ها تنها به دلیل وابستگی اقتصادی است.

افشای اطلاعات اشخاص وابسته

ماده 129 اصلاحیه قانون تجارت در مورد شرکت ‌های سهامی مقرر می‌ کند که هیئت مدیره شرکت موظف است گزارشی درباره معاملات با اشخاص وابسته به اولین مجمع عمومی عادی صاحبان سهام ارائه دهد. هرچند افشای اطلاعات درباره معاملات با اشخاص وابسته طبق این استاندارد شامل اقلام با اهمیت معاملات مذکور در ماده 129 است. اما تهیه گزارش کامل این معاملات طبق قانون ضروری است.

در ارزیابی اهمیت معاملات با اشخاص وابسته، باید نه تنها به اهمیت آن ‌ها برای واحد تجاری گزارش ‌دهنده، بلکه به اهمیت آن‌ ها در رابطه با شخص وابسته طرف معامله نیز توجه شود. این موارد شامل موارد زیر است:

الف. شخص وابسته طرف معامله، مدیران اصلی واحد تجاری باشد.

ب. شخص وابسته طرف معامله، خویشاوند نزدیک شخص مذکور در بند “الف” باشد.

ج. شخص وابسته طرف معامله، واحد تجاری تحت کنترل اشخاص اشاره شده در بندهای “الف” یا “ب” باشد.

روابط بین واحدهای تجاری اصلی و فرعی باید به ‌طور مستقل از انجام یا عدم انجام معاملات افشا شود. واحد تجاری موظف است نام واحد تجاری اصلی و در صورت متفاوت بودن، کنترل ‌کننده نهایی را افشا کند. اگر هیچ ‌یک از واحدهای تجاری اصلی و کنترل ‌کننده نهایی، صورت‌ های مالی برای استفاده عمومی تهیه نکنند، نام واحد تجاری اصلی بعدی که این کار را انجام می ‌دهد، باید افشا شود. منظور از واحد تجاری اصلی بعدی، نخستین واحد تجاری در گروه است که پس از واحد تجاری اصلی، صورت‌ های مالی تلفیقی برای استفاده عمومی تهیه می‌ کند.

در صورت انجام معاملات بین اشخاص وابسته، به‌ منظور فهم اثر بالقوه رابطه با شخص وابسته بر صورت ‌های مالی، واحد تجاری باید ماهیت این رابطه را همراه با اطلاعاتی درباره معاملات و مانده‌ حساب ‌های متقابل افشا کند. حداقل افشا باید شامل موارد زیر باشد:

الف. مبلغ معاملات

ب. مانده‌‌حساب‌ های متقابل، نحوه تسویه و نرخ سود تضمین‌شده

ج. جزئیات هرگونه تضمین ارائه شده یا دریافت شده

د. ذخیره مطالبات مشکوک ‌الوصول مربوط به مانده‌ حساب‌ های متقابل

ﻫ. هزینه مطالبات سوخته و مشکوک ‌الوصول طی دوره ناشی از معاملات با اشخاص وابسته

افشای اطلاعات اشخاص وابسته

الزامات افشای بالا باید برای هر یک از طبقات زیر انجام شود:

الف. واحد تجاری اصلی

ب. واحدهای تجاری دارای کنترل مشترک یا نفوذ قابل‌ ملاحظه بر واحد تجاری

ج. واحدهای تجاری فرعی

د. واحدهای تجاری وابسته

ﻫ. مشارکت‌ های خاصی که واحد تجاری در آن شریک خاص است

و. مدیران اصلی واحد تجاری یا واحد تجاری اصلی آن

ز. سایر اشخاص وابسته

نمونه‌ هایی از معاملات با اشخاص وابسته که باید افشا شود:

الف. خرید یا فروش کالا

ب. خرید یا فروش دارایی‌ های غیرجاری

ج. ارائه یا دریافت خدمات

د. اجاره‌ ها

ﻫ. انتقال پروژه ‌های تحقیق و توسعه

و. انتقالات ناشی از قرارداد حق امتیاز

ز. تأمین منابع مالی اعم از کوتاه ‌مدت و بلندمدت

ح. تامین تضمین‌ ها و وثایق

ط. تسویه بدهی‌ ها از طرف واحد تجاری یا توسط واحد تجاری به‌ عنوان نماینده شخص دیگر

معاملات با اشخاص وابسته اساسا در دوره‌ ای افشا می ‌شود که صورت ‌های مالی واحد تجاری تحت تاثیر آن‌ ها قرار گرفته‌است. با این حال، افشای قراردادهایی که عمدتا صورت ‌های مالی دوره‌ های آتی را تحت تاثیر قرار خواهد داد، در دوره انعقاد ضرورت دارد.

افشای اینکه شرایط معاملات با اشخاص وابسته با شرایط حاکم بر سایر معاملات انجام ‌شده در روال عادی داد و ستدهای واحد تجاری (معاملات حقیقی) یکسان است، باید تنها زمانی انجام شود که این امر قابل اثبات باشد. در صورت وجود تفاوت با اهمیت بین شرایط معاملات با اشخاص وابسته و شرایط حاکم بر معاملات حقیقی، موارد افتراق باید افشا شود.

اقلام با ماهیت مشابه باید به‌ صورت مجموع افشا شود، مگر اینکه درک اثرات معاملات با اشخاص‌وابسته بر صورت ‌های مالی واحد تجاری مستلزم افشای آن ‌ها به‌ صورت جداگانه باشد.

تاریخ اجرای استاندارد حسابداری شماره 12

الزامات این استاندارد برای کلیه صورت ‌های مالی که دوره مالی آن‌ ها از تاریخ 01/01/1386 /و بعد از آن شروع می‌ شود، لازم ‌الاجرا است.