استاندارد شماره 28 حسابداری: فعالیت های بیمه عمومی

استاندارد شماره 28 حسابداری: فعالیت های بیمه عمومی

بیمه به ‌عنوان یک موضوع مهم و چالش‌ انگیز در خدمات حسابداری شناخته می‌ شود. هدف اصلی این استاندارد ارائه روش ‌های مناسب برای حسابداری حق بیمه، خسارات و هزینه ‌های مرتبط با بیمه‌ های عمومی مستقیم و اتکایی است. همچنین این استاندارد شامل نحوه افشای اطلاعات مرتبط با این فعالیت ‌ها در صورت‌ های مالی شرکت ‌ها و موسسات بیمه می‌ شود. دیگر استانداردهای حسابداری تنها در صورتی قابل استفاده هستند که این استاندارد جایگزینی برای آن ‌ها نباشد. این استاندارد به فعالیت ‌های بیمه عمومی و بیمه عمر اختصاص دارد و در مورد سایر انواع بیمه زندگی کاربرد ندارد.

تعاریف اصطلاحات رایج در حسابداری بیمه عمومی

اصطلاحات زیر در این استاندارد به معنای خاص مورد استفاده قرار گرفته‌اند:

• بیمه زندگی: به نوعی بیمه اطلاق می ‌شود که به حیات یا فوت افراد مرتبط است. بیمه‌ گر تعهد می ‌کند تا مبالغ مشخصی را بر اساس وقوع واقعه‌ ای معین پرداخت کند.
• بیمه عمومی: به تمام بیمه ‌هایی گفته‌می ‌شود که شامل بیمه ‌های زندگی نمی ‌شود.
• بیمه اتکایی: بیمه‌ ای است که در آن یک طرف (بیمه‌ گر اتکایی) در قبال دریافت حق بیمه، مسئولیت جبران تمامی یا بخشی از خسارت ‌های بیمه ‌گذار (بیمه‌ گر واگذارنده) را برای بیمه ‌نامه ‌های صادرشده یا قبولی بر عهده می ‌گیرد.
• بیمه اتکایی نسبی: نوعی از بیمه اتکایی که در آن بیمه ‌گر اتکایی در برابر دریافت نسبتی از حق بیمه بیمه ‌نامه اولیه، متعهد می ‌شود خسارت ‌های وارده به بیمه‌ گر واگذارنده را به نسبت مشخص جبران کند.
• بیمه اتکایی غیرنسبی: نوعی بیمه اتکایی است که در آن بیمه ‌گر اتکایی متعهد می ‌شود تا تمام یا بخشی از خسارت‌ های بالای یک سقف معین را در ازای دریافت حق بیمه جبران کند.

صفر تا صد حسابداری بیمه را بخوانید.

شناخت درآمد حق بیمه در حسابداری بیمه عمومی

درآمد حق بیمه باید به محض شروع پوشش بیمه ‌ای شناسایی شود، با این شرط که حق بیمه به شکلی اتکاپذیر قابل اندازه ‌گیری باشد. این بدین معناست که بیمه‌ گران باید از زمان آغاز قرارداد بیمه تا زمان پایان آن، درآمد حاصل از حق بیمه را در صورتی ثبت کنند که اعداد و ارقام مربوط به آن قابل استناد و معقول باشند. نکته مهم در اینجا این است که اگر بیمه‌ گر از طرف نهادهای دولتی یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر مبالغی را دریافت کند و این مبالغ بدون تغییر به حساب ذی ‌نفع واریز شود، این وجوه به‌ عنوان درآمد برای بیمه ‌گر به حساب نمی ‌آید.

درآمد حق بیمه معمولا باید به شکل مساوی در تمام طول دوره اعتبار بیمه‌ نامه شناسایی شود. به ‌طور خاص‌ تر، برای بیمه ‌های مستقیم، این درآمد در طی مدت اعتبار بیمه ‌نامه توزیع ‌شده و برای بیمه‌ های اتکایی، درآمد در طول زمان پذیرش خسارت شناسایی می ‌شود. این رویه برای بیمه ‌نامه ‌هایی با الگوی وقوع خطر یکنواخت برقرار است. اما اگر الگوی وقوع خطر به‌ طور یکنواخت نباشد، درآمد حق بیمه باید به شکلی متناسب با ریسک ‌های پیش ‌بینی ‌شده در طول دوره پوشش بیمه‌ ای شناسایی گردد.

شکاف ‌ها و اختلافات

در صنعت حسابداری، به دلیل وجود پاسخگویی ‌های متعدد و موارد مختلف در بیمه، شکاف ‌ها و اختلافات می ‌توانند بروز کنند. در برخی از انواع بیمه، حق بیمه ممکن است براساس نتایج وقایعی که در طول دوره یا پس از آن به وقوع می ‌پیوندد، تعدیل شود. برای مثال، در بیمه‌ های باربری دریایی یا بیمه آتش‌ سوزی انبارها، مبلغ اولیه حق بیمه در ابتدای دوره بیمه‌ گذاری توسط بیمه‌ گذار پرداخت می‌ شود. سپس بر اساس اطلاعات جدیدی نظیر اعلامیه ‌های حمل یا موجودی ‌ها، این مبلغ ممکن است تعدیل گردد.

اگر بر اساس بیمه ‌نامه، حق بیمه در آینده مشمول تعدیل شود، بیمه‌ گر باید از مبلغ تعدیل ‌شده به ‌عنوان مبنایی برای شناسایی درآمد حق بیمه استفاده کند. در مواقعی که برآورد مبلغ تعدیل به ‌صورت دقیق ممکن نیست، مبلغ اولیه حق بیمه بر اساس اطلاعات موجود باید به‌ عنوان مبنای شناسایی درآمد حق بیمه مدنظر قرار گیرد.

علاوه بر این، بیمه ‌گران ممکن است برای شناسایی بیمه ‌نامه‌ های صادرشده در اواخر سال مالی، به‌ خصوص آن ‌هایی که پوشش بیمه ‌ای آن‌ ها قبل از تاریخ ترازنامه آغاز شده است، اطلاعات کافی نداشته باشند. به این نوع بیمه ‌نامه ‌ها، بیمه ‌نامه ‌های «بین راهی» گفته‌می‌شود. از آن جا که درآمد حق بیمه از زمان آغاز پوشش بیمه‌ ای شناسایی می‌ شود، مبلغ این بیمه ‌نامه‌ ها معمولا براساس تجربیات گذشته و وقایع بعد از تاریخ ترازنامه برآورد می‌ شود. بنابراین، سهم عایدی این بیمه ‌نامه ‌ها طبق رویه‌ های تعیین ‌شده به ‌عنوان درآمد شناسایی می‌شود.

حق بیمه عاید نشده در حسابداری فعالیت های بیمه عمومی

حق بیمه عاید نشده به آن بخش از حق بیمه مربوط می ‌شود که به بیمه‌ نامه ‌های صادرشده در دوره مالی تعلق دارد و شامل پوشش خطرهایی است که بعد از پایان دوره مالی به وقوع پیوسته ‌اند. در این راستا، باید خلاقیت و دقت کافی برای انتخاب روش ‌های برآورد حق بیمه عاید نشده وجود داشته باشد تا تفاوت ‌های معناداری میان مبلغ برآوردی و بدهی واقعی در تاریخ ترازنامه رخ ندهد.

اگر الگوی خطر در طول مدت بیمه‌ نامه یکنواخت باشد، برای محاسبه حق بیمه عاید نشده، روش تناسب زمانی معمولا مورد استفاده قرار می‌ گیرد. این روش شامل محاسباتی است که بر اساس مقادیر زمانی مشخص تعیین می ‌شوند، از جمله:

• روزانه (برای معیاری چون یک بر 365)،
• ماهانه (یک بر 24)،
• فصلی (یک بر 8)،
• سالانه (یک بر 2).

در شیوه روزانه، حق بیمه عاید نشده به مجموع حق بیمه ‌های عایدنشده ‌ای اطلاق می ‌شود که در پایان دوره مالی با توجه به مدت باقی ‌مانده بیمه ‌نامه ‌ها محاسبه شده است. در مورد شیوه فصلی، فرض بر این است که صدور بیمه‌ نامه‌ ها در طی فصل به‌ طور یکنواخت توزیع شده است. درحالی که در روش ماهانه نیز همچنینی همین فرض برقرار می ‌باشد. اگر صدور بیمه ‌نامه ‌ها در طول دوره مالی یکنواخت نباشد، هرچه طول دوره مورد استفاده برای محاسبه حق بیمه عاید نشده کاهش یابد، دقت محاسبه بیشتر خواهد شد.

در نهایت، زمانی که حق بیمه به ‌طور نسبتی بر اساس گذر زمان به ‌عنوان درآمد شناسایی می ‌شود، باید روش تناسب زمانی به ‌گونه‌ ای انتخاب گردد که به هیچ وجه دقت کمتر از روش فصلی (یا روش 8/1) نباشد. در مواقعی که مدت بیمه ‌نامه بیش از یک سال باشد، در محاسبات باید حق بیمه یک‌ ساله مدنظر قرار گیرد. حق بیمه ‌ای که به ‌صورت مازادی به مدت یک سال بر می ‌گردد، به ‌طور کامل به ‌عنوان حق بیمه عایدنشده به حساب خواهدآمد.

خسارت در مبحث فعالیت های بیمه عمومی در حسابداری

در حسابداری بیمه عمومی، شناسایی بدهی‌ های مربوط به خسارت معوق برای بیمه ‌های مستقیم و اتکایی از اهمیت ویژه ‌ای برخوردار است. این بدهی ‌ها باید برای تعهدات فعلی بیمه‌ گر در تاریخ ترازنامه برآورده شوند و شامل برآورد معقولی از مخارج لازم برای تسویه خسارت باشند. در این راستا، بدهی بابت خسارت معوق باید شامل موارد زیر گردد:

1. خسارت واقع شده‌ ای که گزارش نشده است.
2. خسارت گزارش شده‌ ای که هنوز پرداخت نشده است.
3. خسارتی که به‌ طور کامل گزارش نشده است.
4. مخارج برآوردی برای تسویه خسارت.

اهمیت شناسایی هزینه‌ ها و بدهی‌ های مرتبط با خسارت

اطمینان از شناسایی هزینه‌ ها و بدهی‌ های مربوط به خسارت در دوره مالی صحیح و مشخص، بنیادین است. خسارت به حوادث تحت پوشش بیمه ‌ای اشاره دارد که در طول عمر بیمه ‌نامه اتفاق می ‌افتد. برخی خسارت‌ ها ممکن است در همان دوره وقوع حادثه به بیمه‌ گر گزارش شده و تسویه گردند. در حالی که برخی دیگر ممکن است تا انتهای دوره مالی باقی بمانند و تسویه نشوند.

همچنین، وقوع حوادثی که می ‌تواند منجر به خسارت شود. اما تا زمان پایان دوره مالی به بیمه ‌گر گزارش نگردد، به ‌عنوان خسارت واقع شده ‌ای که گزارش نشده است شناخته می ‌شود. بدهی مربوط به این نوع خسارت‌ ها (شامل خسارت ‌های گزارش نشده و پرداخت نشده) باید براساس تجربیات گذشته و آخرین اطلاعات موجود برآورد شود.

برآورد مبلغ خسارت، باید با در نظر گرفتنِ تجربیات گذشته و همچنین تغییر شرایطی مانند آخرین حوادث فاجعه‌ آمیز و تغییر در حجم و ترکیب ریسک ‌های تحت پوشش بیمه انجام شود.

شناسایی مبالغ دریافتنی

برای مبالغ دریافتنی از بیمه ‌گر اتکایی بابت خسارت واقع شده اعم از گزارش شده و گزارش نشده این مقادیر باید در دوره وقوع از یک طرف به ‌عنوان دارایی و از طرف دیگر به‌ عنوان درآمد مورد شناسایی قرار گیرد. همچنین، این مقادیر نباید با بدهی یا هزینه ‌های مرتبط تهاتر شوند.

ذخیره تکمیلی در مبحث بیمه عمومی در حسابداری

در صورتی که حق بیمه‌ های عاید نشده به ‌عنوان پوشش خسارت مورد انتظار مربوط به بیمه ‌های منقضی نشده کافی نباشد، لازم است که یک ذخیره تکمیلی شناسایی شود. این ذخیره باید برای هر رشته فعالیت بیمه‌ ای به‌ صورت جداگانه تعیین گردد.

به منظور تعیین ذخیره تکمیلی، مجموع حق بیمه عاید نشده هر رشته باید با مجموع خسارت مورد انتظار و هزینه‌های مربوط به آن مقایسه گردد. اگر در این مقایسه موردی از کسری مشاهده شود، ذخیره تکمیلی باید مطابق با آن شناسایی شود تا اطمینان حاصل شود که تمامی ریسک‌ های احتمالی تحت پوشش قرار گرفته و در حسابداری به ‌درستی انعکاس یابد.

حق بیمه‌ های اتکایی در مبحث بیمه عمومی در حسابداری

بیمه‌ گران مستقیم و اتکایی برای مدیریت ریسک ‌های خود، بخش‌ هایی از خطرات را به بیمه‌ گران اتکایی منتقل می ‌کنند. در ازای این پوشش بیمه ‌ای مجدد، بخشی از حق بیمه دریافتی به بیمه ‌گران اتکایی پرداخت می‌ شود. به این مبالغ هزینه بیمه اتکایی واگذاری گفته‌می‌‌شود.

شناسایی حق بیمه اتکایی واگذاری

حق بیمه اتکایی واگذاری باید به‌ تدریج و به ‌طور یکنواخت از تاریخ شروع پوشش بیمه ‌ای و طی دوره تامین خسارت قرارداد بیمه اتکایی شناسایی گردد. این هزینه می ‌تواند بر اساس الگوی وقوع خطر نیز محاسبه شود و باید به‌ عنوان هزینه بیمه اتکایی واگذاری در صورت سود و زیان ثبت شود.

بیمه‌ گر واگذرانده موظف است معاملات خود را در زمینه بیمه مستقیم و اتکایی به‌ صورت جداگانه گزارش کند. این عمل به شفافیت گزارش ‌دهی درباره دامنه و اثربخشی بیمه اتکایی کمک می ‌کند و شاخص ‌هایی از عملکرد مدیریت خطر را در اختیار استفاده‌کنندگان صورت‌ های مالی قرار می ‌دهد. همچنین، حق بیمه واگذاری به بیمه‌ گران اتکایی به ‌عنوان هزینه شناسایی می‌ شود و نباید با درآمد حق بیمه تهاتر شود.

انتقال پرتفوی در مبحث بیمه عمومی در حسابداری

بر اساس ماده 54 قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌ گری، موسسات بیمه می ‌توانند با کسب موافقت بیمه مرکزی و تصویب شورای عالی بیمه، تمام یا بخشی از پرتفوی خود را به یک یا چند موسسه بیمه مجاز دیگر منتقل کنند.

مسئولیت‌ ها و اثرات انتقال پرتفوی

مسئولیت مرتبط با خسارت ‌های بیمه‌ ای که در روند انتقال صورت می ‌گیرد، از بیمه ‌گر انتقال ‌دهنده به بیمه‌ گر قبول‌ کننده منتقل می‌شود. از این رو، انتقال پرتفوی باید به‌ صورت زیر در حساب ‌ها ثبت شود:

• حذف پرتفوی: بیمه ‌گر انتقال‌دهنده باید این عملیات را از طریق حذف دارایی ‌ها و بدهی ‌های مرتبط با خطرات منتقل‌شده انجام دهد.
• قبول پرتفوی: بیمه ‌گر قبول‌کننده باید درآمد حق بیمه عاید نشده و خسارت معوق پذیرفته‌شده را شناسایی کند.

این فرایند موجب می‌شود که هر دو طرف، یعنی بیمه‌ گر انتقال‌ دهنده و بیمه‌ گر قبول‌ کننده، به‌ خوبی مسئولیت ‌های خود را در قبال تعهدات ناشی از پرتفوی منتقل شده مدیریت کنند. همچنین اطلاعات مربوط به وضعیت مالی و ریسک ‌های مرتبط را به ‌طور صحیح در صورت‌ های مالی منعکس کنند.

بیمه مشترک در مبحث بیمه عمومی در حسابداری

بیمه مشترک به قراردادی اطلاق می ‌شود که در آن چند بیمه ‌گر به‌ صورت مشترک ریسک‌ ها را پوشش می‌ دهند. در این نوع فعالیت ‌های بیمه ‌ای، الزامات حسابداری مشخصی وجود دارد:

• حسابداری برای بیمه مشترک: بیمه ‌گران قبول ‌کننده باید فعالیت ‌های بیمه ‌ای را مشابه بیمه مستقیم ضبط کنند. آن ها نمی ‌توانند این فعالیت ‌ها را به ‌طور جداگانه به ‌حساب آورند.
• قراردادهای جداگانه: بیمه ‌گران مستقیم و اتکایی ممکن است تحت یک قرارداد بیمه مشترک به بیمه ‌گذار ارائه خدمات دهند. هر بیمه‌ گر بر اساس سهم خود از بیمه مشترک، مسئولیت‌ های خود را از جمله حق بیمه ‌ها، خسارت ‌ها و سایر هزینه ‌ها را با نسبت ‌های توافقی محاسبه و شناسایی می ‌کند.
• صدور بیمه ‌نامه : بیمه ‌نامه ‌هایی که مستقیما توسط یکی از اعضای گروه بیمه‌ گران مشترک صادر می ‌شود، باید به ‌عنوان بیمه مستقیم توسط آن عضو در حساب ‌ها ثبت شود. بخشی از خطراتی که توسط سایر اعضای گروه شرکتی پذیرفته می‌ شود، باید به ‌عنوان بیمه اتکایی واگذاری محسوب گردد. بیمه ‌گران مسئول باید با این خطرات مانند بیمه اتکایی قبولی رفتار کنند.

مخارج تحصیل در مبحث بیمه عمومی در حسابداری

مخارج تحصیل بیمه ‌نامه‌ ها شامل هزینه‌ هایی است که برای صدور و نگهداری بیمه ‌نامه ‌ها پرداخت می ‌شود. این مخارج به تفکیک به صورت زیر مشخص می ‌شود:

1. حق ‌العمل پرداختی به نمایندگی‌ ها: هزینه‌ هایی که به نماینندگان برای جذب و نگهداری بیمه‌ گذاران پرداخت می ‌شود.
2. مخارج صدور بیمه ‌نامه‌ ها: هزینه‌ های مربوط به عملیات و فرآیند صدور بیمه‌ نامه، از جمله زمان کار و منابع مصرف‌شده.
3. مخارج اداری نگهداری سوابق بیمه ‌نامه ‌ها : هزینه‌ هایی که برای نگهداری، ثبت و مدیریت سوابق بیمه ‌نامه ‌های جدید و موجود عنوان می ‌شود.
4. مخارج وصول حق بیمه‌ ها: هزینه‌ هایی که برای جمع‌ آوری و دریافت حق بیمه‌ ها از بیمه ‌گذاران صرف می‌ شود.

تمام این مخارج باید در زمان وقوع به‌ عنوان هزینه دوره در حساب ‌های مالی شناسایی شوند. به این ترتیب، می ‌توان اطمینان حاصل کرد که هزینه ‌های مربوط به تحصیل بیمه ‌نامه ‌ها به‌ طور منظم در صورت سود و زیان ثبت می ‌شوند و تاثیر آن‌ ها بر نتایج مالی به‌ درستی منعکس می‌ شود.

افشا در مبحث بیمه عمومی در حسابداری

افشای اطلاعات در حوزه بیمه عمومی نقش مهمی در شفافیت مالی سازمان ‌ها دارد. این مورد به استفاده‌ کنندگان صورت ‌های مالی کمک می ‌کند تا تحلیل بهتری از وضعیت مالی و عملکرد شرکت‌ های بیمه داشته باشند. در این زمینه، الزامات افشا به دو دسته اصلی تقسیم می‌ شوند: یادداشت ‌های توضیحی و عناصر صورت‌ های مالی.

یادداشت‌ های توضیحی صورت‌ های مالی

در یادداشت ‌های توضیحی باید اطلاعات زیر افشا شود:

1. رویه شناسایی درآمد حق بیمه: شامل رویه ‌های مربوط به شناسایی حق بیمه و حق بیمه عاید نشده. چه در بیمه ‌های مستقیم و چه در بیمه‌ های اتکایی.
2. رویه شناسایی هزینه حق بیمه بیمه ‌های اتکایی واگذاری: نحوه ثبت و شناسایی هزینه‌ ها در مقایسه با درآمدهای مرتبط باید به ‌وضوح بیان شود.
3. نحوه محاسبه ذخیره خسارت معوق و ذخیره تکمیلی: جزئیات محاسبات و روش ‌های استفاده ‌شده در تعیین این ذخیره‌ ها باید درج گردد.

اقلام قابل افشا در ترازنامه

1. مطالبات از بیمه‌ گذاران و نمایندگان: شامل مبلغ مطالبات جاری و معوق از بیمه ‌گذاران و نمایندگانی که حق بیمه ‌های آن‌ ها هنوز وصول نشده است.
2. مطالبات از بیمه‌ گران اتکایی: هرگونه مطالبات مربوط به خسارت یا حق بیمه از بیمه ‌گران اتکایی.
3. بدهی خسارت معوق: مجموع بدهی ‌های مربوط به خسارت ‌هایی که هنوز پرداخت نشده ‌اند.
4. بدهی به بیمه ‌گران اتکایی: بدهی ‌هایی که به بیمه‌ گران اتکایی بابت حق بیمه‌ های واگذاری وجود دارد.
5. حق بیمه عاید نشده: مبلغی که به ‌عنوان حق بیمه عاید نشده باید در حساب‌ های شرکت به‌ حساب آید.
6. ذخیره تکمیلی: اطلاعات مربوط به ذخیره‌ های مربوط به خطرات احتمالی و پیش ‌بینی ‌های مالی.

اقلام قابل افشا در صورت سود و زیان

1. درآمد حق بیمه: شامل درآمد حاصل از بیمه ‌های مستقیم و اتکایی قبولی.
2. درآمد بازیافت خسارت از بیمه ‌گران اتکایی: مبلغ بازیافت‌شده از بیمه‌ گران اتکایی که به‌ عنوان درآمد شناسایی می ‌شود.
3. هزینه خسارت بیمه ‌های مستقیم و اتکایی قبولی: شامل هزینه ‌هایی که به‌ دلیل پرداخت خسارت ‌ها به بیمه‌ گذاران و همچنین به ازای بخشی از اتکایی قبولی بوده است.
4. هزینه حق بیمه اتکایی واگذاری: هزینه‌ هایی که برای حق بیمه ‌هایی که به بیمه‌ گران اتکایی واگذار شده‌است به‌ حساب می ‌آید.