حسابداری تورمی چیست؟
حسابداری تورمی چیست؟
حسابداری تورمی یک روش خاص در حوزه حسابداری است که در شرایطی با نرخ های بالای تورم و ناپایداری اقتصادی به کار می رود. هدف این رویکرد، اصلاح صورت های مالی به گونه ای است که تاثیرات تورم بر ارزش دارایی ها، بدهی ها و درآمدهای شرکت منعکس شود. این کار کمک می کند تا اطلاعات مالی تصویری دقیق تر و واقعی تر از وضعیت مالی یک شرکت ارائه دهند. در اوضاع کنونی که کشور با تورم شدید رو به رو است، مدیران و حسابداران باید با مفاهیم مرتبط با تورم در حسابداری به طور کامل آشنا باشند.
تعریف حسابداری تورمی
حسابداری تورمی (Inflation Accounting) به معنای استفاده از روشی به روز در گزارشگری مالی برای شرکت های تولیدی، خدماتی و بازرگانی در شرایط تورم است.
هنگام تهیه این گونه گزارش ها، ضروری است که به رویه های متغیر هزینه ها و قیمت کالاها توجه شود. به بیان دیگر، در زمان تورم، صورت های مالی باید با توجه به شاخص های اقتصادی و تغییرات قیمت ها تنظیم شوند.
چرا که اطلاعات تاریخی مربوط به قیمت کالاها و مواد خریداری شده در شرایط اقتصادی تورمی، دیگر نمی تواند مبنای مناسبی برای تهیه نهایی گزارش های مالی باشد.
علل ایجاد تورم اقتصادی در حسابداری تورمی
از عوامل اصلی ایجاد تورم در ایران می توان به افزایش حجم پول در گردش و عدم توازن میان هزینه و درآمد دولت اشاره کرد. افزایش نقدینگی و کسری بودجه که نتیجه این عدم تعادل است، هر دو در سال های اخیر به مشکلی بزرگ در اقتصاد ایران تبدیل شده است.
نرخ تورم در حسابداری
نرخ تورم به عنوان معیاری برای نشان دادن ارزش پول ملی و قدرت خرید افراد در یک دوره مالی تعریف می شود. این نرخ معمولا با ارزیابی تغییرات نسبی در شاخص قیمت، به ویژه شاخص قیمت مصرف کننده، محاسبه می گردد. بر اساس استانداردهای بین المللی، محاسبه و انتشار نرخ تورم در صلاحیت بانک مرکزی قرار دارد.
تاثیرات تورم در حسابداری تورمی
تورم باعث کاهش ارزش پول، افزایش قیمت ها و به تبع آن کاهش قدرت خرید افراد می شود که این مسائل بر عملکرد کسب و کارها نیز تاثیر می گذارد. تاثیرات تورم بر گزارش های مالی شرکت ها از طریق موارد زیر نشان داده می شود:
- تاثیر بر دارایی ها، بدهی ها، و جریان های مالی: کیفیت و مقادیر دارایی ها، بدهی ها و سود و زیان را تحت تاثیر قرار می دهد.
- تاثیر بر تحلیل های مالی: شامل تحلیل حسابرسی، ریسک، سودآوری و مالیات می شود.
- تاثیر بر سیاست های مالی: مانند قیمت گذاری محصولات و خدمات و مدیریت دارایی ها و بدهی ها.
اصول و مفاهیم حسابداری تورمی
- تعدیل ارزش ها: در این نوع حسابداری، ارزش دارایی ها و بدهی ها بر اساس شاخص های تورم تنظیم می شود، به گونه ای که ارقامی که در صورت های مالی ارائه می شود، منعکس کننده ارزش های معاصر باشد.
- اندازه گیری و گزارش گری مالی: اعداد مالی در شرایط تورمی به ارزش های واقعی تبدیل می شوند. به طور معمول از شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) برای این کار بهره برداری می شود.
- حسابداری با واحد پول ثابت: صورت های مالی طوری طراحی می شوند که واحد پول به تغییرات کلی قیمت ها پاسخ دهد و این از طریق تعدیل ارقام مالی بر اساس نرخ تورم انجام می شود.
- حسابداری بر اساس ارزش های کنونی: در بعضی موارد، دارایی ها و بدهی ها بر اساس ارزش های جایگزینی یا جاری ثبت می شوند.
مزایا و معایب حسابداری تورمی
مزایا:
- اطلاعات واقعی تر: ارائه گزارشی که به ویژه در شرایط تورم شدید، واقعی تر به نظر می رسد.
- تصمیم گیری بهینه: فراهم آوردن اطلاعات دقیق تر برای مدیریت، به تصمیمات بهتری در تخصیص منابع کمک می کند.
- محافظت از سرمایه گذاران: می تواند در ارزیابی صحیح ارزش شرکت ها به سرمایه گذاران یاری رساند.
معایب:
- پیچیدگی: نیاز به محاسبات پیچیده تر که کار حسابداری را سخت تر و هزینه ها را زیادتر می کند.
- ناپایداری اطلاعات: اطلاعات مالی ممکن است به دلیل تغییرات مداوم، نوسانات زیادی داشته باشد.
- کاهش دقت در مقایسه ها: مقایسه داده ها بین دوره های مختلف یا با دیگر شرکت ها به دلیل تغییرات ارزش پول دشوار می شود.
- کمتر شدن اعتبار داده ها: گزارش های مالی به دلیل تاثیرات تورمی ممکن است از نظر دقت و اعتبار پایین بیفتند.
- افزایش هزینه های اجرایی: به کارگیری این روش ممکن است نیاز به سیستم های پیچیده تر و نیروی کار ماهرتر ایجاد کند.
- عدم پذیرش عمومی: در بسیاری از کشورها ممکن است این نوع حسابداری به طور فراگیر پذیرفته نشده باشد یا با قوانین محلی سازگاری نداشته باشد.
نحوه کار حسابداری تورمی
حسابداری تورمی به هدف تعدیل صورتهای مالی و منعکس سازی تاثیرات تورم بر دارایی ها، بدهی ها، درآمدها و هزینه ها طراحی شده است. این روش به ما کمک می کند تا اطلاعات دقیق تری از وضعیت مالی شرکت ها در شرایط اقتصادی ناپایدار داشته باشیم. در ادامه به مراحل مهم این فرآیند اشاره می کنیم:
تعدیل دارایی ها و بدهی ها
- دارایی های ثابت: ارزش دارایی های ثابت مانند ساختمان ها و ماشین آلات بر اساس شاخص قیمت های عمومی تعدیل می شود. به این ترتیب، هزینه تاریخی آن ها با ارزش روز تبدیل می شود.
- دارایی های جاری: موجودی ها و حساب های دریافتنی نیز باید به نرخ تورم تعدیل شوند. برای موجودی ها، معمولا هزینه جایگزینی آن ها استفاده می شود و حساب های دریافتنی بر اساس ارزش واقعیشان تنظیم می شوند.
- بدهی ها: بدهی های بلند مدت نیز با توجه به نرخ تورم تعدیل می شوند تا ارزش فعلی آن ها به درستی منعکس شود.
تعدیل درآمدها و هزینه ها
- درآمدها: درآمدهای گزارش شده در صورت سود و زیان باید طوری تعدیل شوند که تغییرات در قدرت خرید پول را نشان دهند. این کار به خصوص برای درآمدهای حاصل از فروش کالاها و خدمات مهم است.
- هزینه ها: هزینه ها نیز باید با توجه به نرخ تورم تعدیل شوند، شامل هزینه های مربوط به حقوق و دستمزد، مواد اولیه و دیگر هزینه های عملیاتی.
استفاده از شاخص قیمت ها
برای انجام تعدیلات لازم، حسابداران از شاخص های قیمتی مانند شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) و شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) استفاده می کنند. این شاخص ها نشان دهنده سطح عمومی قیمت ها در اقتصاد هستند و به عنوان مبنایی برای تنظیم ارزش های پولی در حسابداری تورمی عمل می کنند.
محاسبه سود یا زیان ناشی از نگهداری دارایی ها
در این نوع حسابداری، سود یا زیان ناشی از نگهداری دارایی ها که به خاطر تورم تغییر کرده اند، محاسبه و گزارش می شود. این بدان معناست که شرکت ها علاوه بر سود عملیاتی، باید سود یا زیان ناشی از تورم را نیز گزارش کنند.
گزارش های مالی تعدیل شده
پس از انجام تعدیلات، صورت های مالی مانند ترازنامه و صورت سود و زیان دوباره تهیه می شوند. این صورت ها مقادیر تعدیل شده ای را نشان می دهند که اثرات تورم را به درستی منعکس می کنند.
کاربرد در محیط های با تورم بالا
حسابداری تورمی به ویژه در کشورهایی که تورم بالا دارند بسیار اهمیت دارد. در این کشورها، صورت های مالی بدون تعدیل نمی توانند اطلاعات دقیق و قابل اعتمادی ارائه دهند.
این روش حسابداری به مدیران، سرمایه گذاران و دیگر ذی نفعان کمک می کند تا تصمیم گیری های بهتری با توجه به شرایط اقتصادی واقعی اتخاذ کنند. زیرا ارزش های مالی به صورت دقیق تری تاثیرات تورم را منعکس می کنند.
انواع تورم
تورم از منظر سرعت و علت بروز آن به دسته های مختلفی تقسیم می شود. در ادامه به بررسی انواع مختلف تورم می پردازیم:
بر اساس سرعت
- تورم خزنده: اگر میزان افزایش نرخ تورم سالانه به اندازه ۲ درصد یا کمتر باشد، به آن تورم خزنده گفته می شود. این نوع تورم به طور کلی از نظر اقتصادی قابل تحمل است.
- تورم رونده: در این حالت، نرخ افزایش قیمت ها بین ۳ تا ۱۰ درصد است. این نوع تورم می تواند نشانه ای از رشد اقتصادی باشد. اما نیز ممکن است به تدریج مشکلاتی را به همراه داشته باشد.
- تورم سواره: در این نوع از تورم، نرخ افزایش قیمت ها بیش از ۱۰ درصد است. تورم سواره معمولا منجر به کاهش ارزش پول و بی ثباتی اقتصادی می شود.
- ابرتورم: در این حالت شاهد افزایش قیمت ها به میزان بیش از ۵۰ درصد در طول یک ماه هستیم. ابرتورم معمولا می تواند به بحران های اقتصادی شدیدی منجر شود.
بر اساس علت بروز
- تورم ناشی از فشار تقاضا: این نوع تورم زمانی به وجود می آید که میزان تقاضا برای کالاها و خدمات بیشتر از عرضه آن ها باشد.
- تورم ناشی از فشار هزینه: این تورم به دلیل افزایش هزینه های تولید (مانند حقوق و دستمزد، مواد اولیه و غیره) ایجاد می شود و به قیمت مصرف کننده منتقل می شود.
- تورم ساختاری: این نوع تورم ناشی از تغییرات بنیادی در ساختار اقتصادی و صنعتی کشور است، مثل افزایش قدرت بازار انحصاری، تغییرات در فناوری یا توزیع نابرابر منابع.
انواع روش های حسابداری تورمی
روش های حسابداری تورمی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
روش قدرت خرید فعلی: در این روش، اقلام پولی و غیر پولی از یکدیگر جدا می شوند. اقلام پولی به منظور ثبت سود یا زیان خالص شرکت به کار می روند، در حالی که اقلام غیر پولی با استفاده از ضریب تبدیل به قیمت های به روز تبدیل می شوند.
روش بهای تمام شده جاری: در این روش، ارزش دارایی های شرکت به جای استفاده از بهای تمام شده تاریخی به ارزش بازار منصفانه ارزیابی و ثبت می شود. سپس بر اساس این قیمت، نسبت به تهیه و تنظیم گزارش های مالی شرکت اقدام می شود.
نکته مهم
ویژگی های حسابداری تورمی شامل موارد زیر است:
- قیمت ها غیر واقعی می شوند: در محیط های دارای تورم، قیمت های گزارش شده می توانند درست منعکس کننده واقعیت های اقتصادی نباشند.
- سود واقعی شرکت به درستی محاسبه نمی شود: به دلیل قیمت های غیر واقعی، محاسبه سود واقعی شرکت ها ممکن است به اشتباه انجام گیرد.
- چشم انداز سود شرکت نا مشخص است: عدم دقت در قیمت ها و نوسانات شدید می تواند امکان برنامه ریزی اقتصادی را برای شرکت ها دشوار کند.
CPP و CCA در حسابداری تورمی
در حسابداری تورمی، دو روش مهم برای تهیه گزارش های مالی وجود دارد که به شرح زیر است:
- CPP روش قدرت خرید فعلی
- این روش به جدا کردن اقلام پولی و غیر پولی از یکدیگر کمک می کند. در شرایط تورمی، ارزش اقلام غیر پولی با استفاده از شاخص قیمت ها تعدیل می شود و گزارش های مالی بر اساس این تعدیلات تهیه می گردد. هدف این روش، ارائه تصاویری دقیق تر از وضعیت مالی شرکت ها با توجه به تغییرات قدرت خرید پول است.
- CCA روش حسابداری هزینه جاری
- در این روش، سود بر اساس مقایسه درآمدها با ارزش جایگزینی جاری دارایی های مصرف شده اندازه گیری می شود. این روش به مدیران کمک می کند تا تصویر بهتری از سودآوری واقعی شرکت داشته باشند. زیرا در آن تغییرات قیمت ها در نظر گرفته می شود و به این ترتیب، نتایج مالی دقیق تری ارائه می گردد.
حسابداری تورمی در ایران
در دهه های اخیر، مسئله تورم در ایران به موضوعی بسیار جدی و تاثیرگذار بر زندگی روزمره مردم و وضعیت اقتصادی کشور تبدیل شده است. افزایش ناگهانی قیمت ها، کاهش سرمایه گذاری ها، افزایش فاصله طبقاتی و فقر و نرخ بالای مهاجرت از جمله تبعات بحرانی این وضعیت هستند.
علت های ایجاد تورم در ایران
هرچند بسیاری از مسئولان، تورم را به تحریم های بین المللی نسبت می دهند، اما علت های اصلی ایجاد تورم در ایران به سه دسته زیر قابل تقسیم است:
- عوامل ساختاری:
- وابستگی شدید دولت به درآمدهای نفتی، که باعث آسیب پذیری اقتصاد در برابر نوسانات قیمت نفت شده است.
- عدم توسعه متوازن بخش های مختلف اقتصادی، که به عدم تعادل در عرضه و تقاضا منجر می شود.
- فشار تقاضا: زمانی که تقاضا برای کالاها و خدمات بیشتر از عرضه آن ها باشد، قیمت ها به شدت افزایش می یابند و این می تواند ناشی از افزایش نقدینگی باشد.
- فشار هزینه: افزایش هزینه های تولید، به ویژه هزینه های انرژی و دستمزد، باعث می شود تولیدکنندگان قیمت ها را بالا ببرند تا هزینه های خود را جبران کنند.
نتیجه گیری
حسابداری تورمی در ایران در شرایط فعلی نقشی حیاتی ایفا می کند تا شرکت ها بتوانند در محیطی با نوسانات شدید قیمت و تورم بالا، تصمیمات اقتصادی بهتری بگیرند و وضعیت مالی خود را به صورت دقیق تری ترسیم کنند.
دیدگاهتان را بنویسید