روش های ارزیابی موجودی کالا در حسابداری!
روش های ارزیابی موجودی کالا در حسابداری
هر شرکت بازرگانی یا تولیدی به محصولات خاص خود وابسته است که از طریق فروش آن ها درآمدزایی می کند. این شرکت ها معمولاً انبارهایی برای ذخیره سازی مواد خام و اولیه دارند. موجودی کالا به عنوان یکی از مهم ترین دارایی ها در هر شرکت شناخته می شود و هر خطای کوچک، در محاسبه تعداد و ارزیابی قیمت ها می تواند منجر به خطاهایی اساسی در محاسبات سود و زیان گردد. همچنین، حسابداران در هر شرکت برای تنظیم صورت های مالی، به ارزش کل موجودی کالا نیاز دارند و برای محاسبه این ارزش، آگاهی از تعداد و قیمت کالاها ضروری می باشد. در این مقاله، هدف ما بررسی روش های مختلف ارزیابی موجودی کالا و شناخت مزایا و معایب هر یک از آن هاست، تا شما را در انتخاب مناسب ترین روش برای کسب و کار خود یاری نماییم.
ارزیابی موجودی کالا چیست و چرا اهمیت دارد؟
شرکت ها برای تعیین ارزش موجودی کالاهای فروخته نشده هنگام تهیه صورت های مالی، از روشی به نام ارزیابی موجودی کالا بهره می برند. این فرآیند اهمیت بالایی دارد. زیرا حسابداران برای تنظیم ترازنامه و سایر صورت های مالی به دادههای دقیقی درباره ارزش موجودی نیاز دارند. ارزش اضافی یا کمبود موجودی می تواند تأثیر مستقیمی بر تولید و سودآوری شرکت بگذارد و عدم وجود اطلاعات صحیح ممکن است مشکلات جدی برای کسب و کارها به وجود آورد.
روش های ارزیابی موجودی کالا؛ مزایا و معایب
یکی از چالش های کلیدی در حسابداری، محاسبه بهای تمامشده کالاها است. اگر در طول یک دوره مالی قیمت خرید کالاها ثابت بماند، این کار نسبتاً ساده خواهد بود. اما معمولاً در طول سال، خرید کالاها با قیمت های مختلف انجام می شود و تشخیص اینکه کالای فروختهشده با کدام قیمت خریداری شده است، می تواند دشوار و گاهی غیر ممکن باشد.
اولین گام در ارزیابی موجودی، شناسایی کالاهای فروختهنشده است. سپس، برای محاسبه ارزش نهایی، به تعیین نرخ هر محصول نیاز داریم. با این حال، ممکن است در طول سال برای یک محصول خاص هزینه های متفاوتی پرداخت شود. بنابراین، وجود یک روش برای محاسبه نرخ مشترک الزامی است.
شیوه های مختلف ارزیابی موجودی
برای ارزیابی موجودی کالا، روش های گوناگونی وجود دارد، که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
- FIFO (First In, First Out): اولین خروج از اولین ورودی
- LIFO (Last In, Last Out): اولین خروج از آخرین ورودی
- HIFO (Highest In, First Out): اولین خروج با بالاترین نرخ ورودی
- NIFO (Next In, First Out): اولین خروج با نرخ ورود آتی
- WAC (Weighted Average Cost): میانگین هزینه وزنی
- Specific Identification method: شناسایی ویژه
- کمترین بهای تمام شده یا قیمت بازار
روش FIFO
روش FIFO یکی از متداول ترین شیوه های ارزیابی موجودی است که فرض می کند کالاها به ترتیب تاریخ خرید به فروش می رسند. به این معنا که اولین کالای خریداری شده، نخستین کالایی است که به فروش می رسد و در نتیجه، موجودی باقی مانده در پایان دوره، متشکل از آخرین خریدها خواهد بود. درک آسان این روش باعث شده تا بسیاری از شرکت ها از آن استفاده کنند. این روش به خصوص برای کالاهای فاسدشدنی که تاریخ انقضا دارند، بسیار مناسب است.
مزیت های روش FIFO شامل منطبق شدن هزینه ها با ورود و خروج کالاها و نزدیکی به قیمت بازار در آخر دوره است. در شرایط تورمی، این روش معمولاً منجر به ارزش بالاتر برای موجودی پایان دوره، هزینه پایین تر برای کالاهای فروختهشده و به تبع آن سود ناخالص بیشتری می شود. اما با افزایش سریع قیمت ها، ممکن است نتواند تصویر دقیقی از هزینه ها ارائه دهد. این باعث می شود بهای تمامشده کم تر و در نتیجه سود بیشتر از واقعیت باشد که می تواند منجر به پرداخت مالیات بیشتر شود.
روش LIFO
روش LIFO با FIFO کاملاً متفاوت است. در اینجا فرض بر این است که آخرین کالاهایی که به انبار وارد می شوند، اولین کالاهایی هستند که از انبار خارج می شوند. به عبارتی، قدیمی ترین کالاها در پایان دوره در انبار باقی می مانند و محاسبه بهای تمامشده برای کالاهای فروخته شده بر اساس قیمت آخرین خرید انجام می شود. در مقابل، بهای تمامشده موجودی کالا بر اساس قیمت اولین خرید محاسبه می شود.
این روش به خصوص در شرایطی که نوسانات قیمت در بازار وجود دارد، کارایی بالایی دارد. زیرا هماهنگی خوبی بین درآمد و هزینه ها ایجاد می کند و سودهای گزارششده در دوره های مختلف تقریباً ثابت باقی می مانند.
از دیگر مزایای LIFO، می توان به کاهش مالیات به دلیل محاسبه بهای تمامشده بیشتر و سود کم تر اشاره کرد. اما به کارگیری این روش مستلزم محاسبات پیچیده است و بهدلیل عدم تطابق با واقعیت، در بسیاری از کشورها از جمله ایران ممنوع است.
روش هزینه وزنی (WAC)
در این روش، فرض بر این است که موجودی کالای خروجی به اندازه مجموعی از تمامی خریدهاست. به عبارت دیگر، بهای تمامشده موجودی کالا را با استفاده از میانگین بهای تمامشده اقلام به دست می آورند. این میانگین از طریق تقسیم کل هزینه خریدها بر تعداد کل کالاهای موجود به دست می آید. این روش برای شرکت هایی که حجم فروش بالایی دارند، مناسب است. زیرا تشخیص و تعیین هزینه برای هر کالای فردی دشوار بوده و کالاها با هم مخلوط می شوند.
از نقاط قوت این روش می توان به سهولت و هزینه کم آن اشاره کرد. با این حال، در شرایطی که قیمت ها در بازار نوسان دارد، عدم تطابق ارزش میانگین با ارزش روز کالاها میتواند این روش را از کارایی بیندازد.
شناسایی ویژه
روش شناسایی ویژه به طور گسترده کاربردی ندارد و بیشتر در شرکت هایی استفاده می شود که موجودی کالای کمی دارند و کالاها نیز از نظر قیمت و ویژگی های فنی با یکدیگر متفاوت اند. به عنوان مثال، تولیدکنندگانی که کالاهای سفارشی تولید می کنند، از این روش بهره برداری می کنند.
در این روش، بهای خرید یا ساخت هر کالا متفاوت بوده و با خروج هر کالا از انبار، بهای خاص آن کالا از موجودی کل کسر می شود. این روش با وجود اینکه تطابق دقیقی میان درآمد و هزینه ها ایجاد می کند، برای کسب و کارهای بزرگ مناسب نیست و این امکان را فراهم می کند که مدارک به گونه ای دست کاری شوند که سود کمتری نشان داده شود.
دو روش برآورد برای ارزیابی موجودی کالا
زمانی که شمارش فیزیکی موجودی ممکن نباشد یا محاسبه بهای تمامشده غیرعملی باشد، ارزش موجودی ها با استفاده از روش های برآورد به دست می آید. دو روشی که می توان بهعنوان برآورد ارزیابی موجودی کالا به کاربرد عبارتند از:
روش درصد سود ناویژه: در این روش، سود ناویژه یا سود ناخالص به مازاد درآمد فروش نسبت به بهای تمامشده کالای فروختهشده اطلاق می شود. این سود ناویژه وقتی بر درآمد فروش خالص تقسیم شود، درصد سود غیر ویژه به دست می آید که معیاری برای ارزیابی میزان سودآوری است. حتی افزایش جزئی در این درصد می تواند نشان دهنده رشد درآمدها باشد و در مقابل، کاهش آن ممکن است نشانه ای از بروز مشکل مالی باشد. به طور معمول از این درصد در گزارش های میان دوره ای یا زمانی که موجودی کالا به دلیل حادثه ای از بین رفته باشد، استفاده می شود.
روش خرده فروشی: این روش از لحاظ ساختاری مشابه روش درصد سود ناویژه است، اما به جای استفاده از سود ناخالص دوره قبلی، بر مبنای سود ناخالص دوره جاری محاسبه می شود. این امر به روش خرده فروشی دقت بیشتری در برآورد می بخشد.
انتخاب بهترین روش ارزیابی موجودی کالا
انتخاب بهترین روش برای ارزیابی موجودی کالا به وضعیت خاص هر شرکت بستگی دارد. زیرا نوع فعالیت اقتصادی و حجم گردش مالی در هر شرکت متفاوت است. هر یک از این روش ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و وظیفه حسابداران و مدیران این است که پس از بررسی دقیق روش های مختلف، روش مناسب با شرایط کسب و کار خود را انتخاب و به کار گیرند.
میان روش های ذکر شده، روش های FIFO، هزینه وزنی و شناسایی ویژه، برای سازمان مالیاتی قابل قبول هستند. در حالی که سایر روش ها عمدتاً در راستای تصمیم گیری های مدیریتی کاربرد دارند.
سیستم های ثبت موجودی کالا
شرکت هایی که دارای انبار و موجودی کالا هستند، معمولاً از دو روش اصلی برای ثبت و نگهداری اطلاعات کالایی خود استفاده می کنند: سیستم ثبت دائمی و سیستم ثبت ادواری.
سیستم ثبت ادواری
در این روش، در انتهای دوره مالی، موجودی کالا پس از شمارش و ارزیابی ارزش آن ثبت می شود. به عبارت دیگر، در طول دوره مالی هیچ گونه حسابداری در مورد موجودی کالا انجام نمی شود. این سیستم بیشتر برای شرکت هایی که کالاهای با قیمت پایین دارند، مناسب است. یکی از مزایای این روش این است که نیازی به نگهداری پیوسته سوابق نیست و شمارش موجودی کالا حداقل یک بار در سال انجام می گیرد.
سیستم ثبت دائمی
در این سیستم، هر خرید و فروش به محض انجام، مستقیماً در حساب موجودی ها ثبت می شود. به این ترتیب، اطلاعات مربوط به گردش حساب و موجودی به صورت پیوسته به روز می شود و موجودی در هر لحظه به طور دقیق قابل مشاهده است. همچنین، سوابق و مدارک مربوط به موجودی کالا به صورت منظم و مستمر حفظ می شود.
اصلاح حساب موجودی کالا در سیستم ادواری
برای اصلاح موجودی کالا در سیستم ادواری، مراحل زیر لازم است:
حذف مبلغ موجودی کالای اول دوره: برای حذف این مبلغ، مانده حساب موجودی کالا در خلاصه حساب سود و زیان به صورت بدهکار ثبت می شود و در مقابل، موجودی کالا بهصورت بستانکار ثبت می گردد.
ثبت مبلغ موجودی کالای پایان دوره: به منظور ثبت این مبلغ، موجودی کالا به عنوان بدهکار و خلاصه سود و زیان به عنوان بستانکار وارد می شود.
جمع بندی
انتخاب روش مناسب ارزیابی موجودی کالا یکی از وظایف حیاتی حسابدار است و این کار نیازمند دقت و هوشمندی بالایی است. در این مقاله، به بررسی روش ها و مزایا و معایب آن ها پرداختیم و راهنمایی برای انتخاب روش درست ارائه دادیم.
دیدگاهتان را بنویسید