وصول مالیات و ترتیبات اجرایی آن!

وصول مالیات و ترتیبات اجرایی آن!

وصول مالیات، آخرین مرحله از فرآیند پرداخت مالیات است که همانند سایر مراحل، دارای پیچیدگی‌ های خاص خود است. عدم آگاهی از این فرآیند می‌ تواند مودیان را از مزایا و تسهیلات قانونی محروم کند و حتی در برخی موارد منجر به اعمال جریمه‌ های مالیاتی شود. به همین دلیل، در این متن به بررسی قوانین و بخشنامه‌ های مالیاتی پرداخته و شما را با فرآیند و دستورالعمل وصول مالیات آشنا می‌ کنیم. همچنین به عواقب ناشی از عدم پرداخت مالیات نیز خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

فرآیند وصول مالیات چیست؟

فرآیند وصول مالیات به مجموعه عملیات دریافت مالیات قطعی از مودیان اطلاق می‌ شود. این فرآیند از زمان صدور و ابلاغ برگ قطعی مالیات آغاز می ‌گردد. اگر مودی به برگ قطعی احترام گذاشته و نسبت به پرداخت مالیات یا برنامه‌ ریزی برای پرداخت بدهی خود اقدام کند، فرآیند وصول به پایان می ‌رسد. اما اگر مودی از پرداخت مالیات اجتناب کند، این مسئله به اداره “وصول و اجرا” ارجاع داده‌می‌شود.

مسئولیت وصول مالیات بر عهده کیست؟

طبق ماده ۲۱۹ قانون مالیات ‌های مستقیم، تشخیص درآمد، مطالبه و وصول مالیات بر عهده سازمان امور مالیاتی کشور است. همچنین نحوه وصول مالیات بر اساس دستورالعمل ‌های صادر شده از سوی این سازمان تعیین می ‌شود.

ترتیبات اجرایی وصول بدهی مالیاتی

براساس دستورالعمل وصول مالیات (شماره 230/ 53338/ د مورخ 1399/11/19)، مراحل اجرایی وصول مالیات به این شرح است:

• ابلاغ برگ قطعی بدهی مالیاتی به مودی حداکثر ظرف یک هفته از تاریخ صدور برگ قطعی
• صدور و ابلاغ برگ اجرایی در مدت یک هفته (در صورتی که مودی بدهی مالیاتی خود را در مهلت مقرر پرداخت نکند)
• انجام اقداماتی برای وصول مطالبات از اموال مودی، شامل وجوه نقد، خودرو، املاک و … با رعایت مقررات قانون مالیات‌ های مستقیم و آیین ‌نامه ماده 218 قانون مالیات ‌ها.

نکته مهم:

برگ اجرایی باید شامل اطلاعاتی مانند نوع و مبلغ مالیات، مدارک تشخیص بدهی، سال مالیاتی، مبلغ پرداختی قبلی و جریمه باشد و در سه نسخه تهیه می ‌شود:

• یک نسخه در پرونده بایگانی
• یک نسخه به مودی ابلاغ
• نسخه سوم، پس از امضای مودی و مامور ابلاغ، به پرونده مربوط به قسمت اجرایی بازگردانده می ‌شود.

مدت زمان پرداخت مالیات

مهلت پرداخت مالیات در فرآیند وصول بر اساس ترتیبات اجرایی مشخص می ‌شود، که به دو دسته زیر تقسیم می ‌شود:

مهلت پرداخت قبل از صدور برگ اجرایی

بر اساس ماده 210 ق.م.م، مهلت پرداخت مالیات قطعی‌شده ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ قطعی است. چنانچه مودی در این مدت اقدام به پرداخت نکند، وصول مالیات وارد مرحله اجرایی می ‌شود.

مهلت پرداخت پس از صدور برگ اجرایی

پس از صدور برگ اجرایی، مودی حداکثر یک ماه از تاریخ ابلاغ برگ اجرایی برای پرداخت مالیات یا ترتیب پرداخت آن فرصت دارد (طبق ماده 210 ق.م.م).

عواقب عدم پرداخت مالیات توسط مودی

شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده‌باشد که: “عدم پرداختِ مالیات چه پیامدهایی دارد؟” در پاسخ به این سوال، باید بیان کرد که اگر مودی نتواند در زمان مقرر، پس از صدور و ابلاغ برگ اجرایی مالیات خود، به پرداخت آن اقدام نماید، فرآیند وصول مالیات وارد مرحله ‌ای جدید خواهد شد.

در این مرحله، سازمان مالیاتی طبق مواد 202 و 211 قانون مالیات ‌های مستقیم، اقدام به ضبط اموال مودی و همچنین جلوگیری از خروج او از کشور می ‌کند.

فرآیند وصول مالیات؛ ضبط اموال

بر اساس ماده 211 قانون مالیات‌ های مستقیم، سازمان مالیاتی می ‌تواند به معادل بدهی مودی، اعم از اصل و جرایم مربوطه به همراه 10% از بدهی، اموال منقول و غیرمنقول مودی را ضبط کند. به عبارت دیگر، معادل مالیات و جرایم متعلق به مودی به علاوه 10% بدهی مالیاتی وی به عنوان هزینه رسیدگی، به ترتیب اولویت نقدشوندگی به شرح زیر توقیف می ‌شود:

• اموال نقدی و منقول
• اگر اموال منقول مودی برای تسویه بدهی کافی نباشد یا دسترسی به آن ها ممکن نباشد از اموال غیرمنقول و مطالبات مودی استفاده می کنند.

در ادامه، طبق ماده 31 آیین‌ نامه اجرایی وصول مالیات ‌ها، اگر مودی ظرف 10 روز از زمان ضبط اموال نسبت به پرداخت یا تقسیط کل بدهی و جرایم مالیاتی به همراه 10% بدهی اقدام نکند، سازمان مالیاتی اقدامات لازم برای فروش اموال ضبط ‌شده از طریق مزایده و انتشار آگهی به‌عمل می ‌آورد و بدهی مالیاتی مودی (شامل بدهی مالیاتی و جرایم) و هزینه‌ های مربوطه (10% بدهی) را تسویه می ‌سازد.

فرآیند وصول مالیات؛ ممنوع ‌الخروجی

از جمله اقدامات اجرایی که در فرآیند وصول مالیات به‌کار گرفته می‌ شود و با هماهنگی دادستانی انتظامی انجام می ‌گردد، ممنوع ‌الخروجی مودی به دلیل بدهی مالیاتی است. این اقدام مانع از خروج افرادی با بدهی مالیاتی مشخص می ‌شود، مگر اینکه شخص به تایید مراجع ذی ‌صلاح برای سفر ضروری نیاز داشته باشد (با ارائه تضامین لازم). میزان بدهی مالیاتی برای ممنوع ‌الخروجی به شرح زیر است:

• اشخاص حقوقی تولیدی: دارای پروانه بهره ‌برداری از مراجع قانونی، معادل 20% از سرمایه یا 5 میلیارد ریال و بیشتر.
• سایر اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی تولیدی: معادل 10% سرمایه ثبت‌شده یا 2 میلیارد ریال و بیشتر.
• سایر اشخاص حقیقی: معادل مبلغ 100 میلیون ریال و بالاتر.

قوانین و مقررات مربوط به وصول مالیات

وصول بدهی مالیاتی از مدیران و اعضای هیئت مدیره

بر اساس دستورالعمل نحوه وصول مالیات، در صورتی که علی‌ رغم کلیه اقدامات اجرایی، فرآیند وصول بدهی از مودیان اشخاص حقوقی ناموفق باشد، سازمان مالیاتی می ‌تواند بدهی مالیاتی این اشخاص را از مدیران و اعضای هیئت مدیره طبق ماده 198 قانون مالیات ‌های مستقیم وصول کند. این عمل با رعایت بخشنامه شماره 84/99/210 و دستورالعمل شماره 21809/230/د به عمل می ‌آید.

اموالی که شامل توقیف مالیاتی نمی‌ شوند

بر اساس ماده 212 قانون مالیات ‌های مستقیم، توقیف اموال زیر از سوی سازمان مالیاتی ممنوع است:

• دو سوم حقوق حقوق ‌بگیران و سه چهارم حقوق بازنشستگی و وظیفه.
• لباس، اشیاء، و لوازمی که برای رفع نیازهای ضروری مودی و افراد تحت تکفل او لازم است.
• آذوقه موجود و نفقه اشخاص واجب ‌النفقه مودی.
• ابزار و آلات کشاورزی و صنعتی و وسایل کسب که برای تأمین حداقل معیشت مودی لازم است.
• محل سکونت به قدر متعارف.

نکات مهم در خصوص توقیف اموال در فرآیند وصول مالیات

1. توقیف واحدهای تولیدی: توقیف واحدهای تولیدی، اعم از کشاورزی یا صنعتی، نباید موجب تعطیلی این واحدها در طول عملیات اجرایی شود.
2. ارزش اموال توقیف‌ شده: اگر ارزش اموالی که برای توقیف در نظر گرفته می ‌شود بیشتر از میزان بدهی مالیاتی باشد و قابل تفکیک نباشد، سازمان مالیاتی تمامی آن مال را توقیف کرده و پس از فروش و تسویه‌ حساب، مازاد آن به مودی مسترد می ‌شود. مگر اینکه مودی اموال بلامعارض دیگری معادل میزان بدهی معرفی کند.
3. اثر اثاثیه زندگی: در خانواده‌ هایی که مودی و همسرش در یک خانه زندگی می ‌کنند، آنچه که عادتا متعلق به زن است، متعلق به او و بقیه متعلق به شوهر شناخته می ‌شود، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

توقف اجرای فرآیند وصول مالیات

اگر مودی در مراحل اجرایی فرآیند وصول مالیات اعتراضی داشته باشد، می ‌تواند به هیئت حل اختلاف موضوع ماده 216 قانون مالیات ‌های مستقیم شکایت کند. با این حال، اعتراض به هیئت مزبور مانع از ادامه عملیات اجرایی نمی ‌شود. برای توقف عملیات، مودی باید:

• مبلغ کل بدهی به علاوه 10% آن را به صورت نقد به حساب سپرده معین واریز کند.
• یا ضمانتی که مورد قبول هیئت باشد به عنوان وثیقه ارائه دهد.

در این صورت هیئت مربوطه قرار توقف موقت عملیات اجرایی را صادر می ‌کند.

نکته مهم

هیئت 216 موظف است به شکایات به ‌سرعت و خارج از نوبت رسیدگی کرده و رای صادر کند. رای صادر شده از طرف هیئت در این خصوص قطعی و لازم ‌الاجرا است.

مواد 210 تا 216 قانون مالیات‌ های مستقیم

ماده 210

هرگاه مودی مالیات قطعی شده خود را ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ برگ قطعی پرداخت ننماید، اداره امور مالیاتی به موجب برگ اجرایی به او ابلاغ می ‌کند که ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ، کلیه بدهی خود را بپردازد یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی بدهد.

تبصره 1:  در برگ اجرایی باید نوع و مبلغ مالیات، مدارک تشخیص قطعی بدهی، سال مالیاتی، مبلغ پرداخت‌شده قبلی و جریمه متعلق درج گردد.

تبصره 2:  آن قسمت از مالیات مورد قبول مودی که در اظهارنامه یا ترازنامه تسلیمی قید شده است، به عنوان مالیات قطعی تلقی شده و از طریق عملیات اجرایی قابل وصول است.

ماده 211

هرگاه مودی پس از ابلاغ برگ اجرایی در موعد مقرر مالیات مورد مطالبه را کلا پرداخت نکند یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی ندهد، به اندازه بدهی مودی (اعم از اصل و جرایم) به اضافه ده درصد (10%) بدهی از اموال منقول یا غیرمنقول و مطالبات مودی توقیف خواهد شد. صدور دستور توقیف و دستور اجرای آن به عهده اجرائیات اداره امور مالیاتی می ‌باشد.

ماده 212

توقیف اموال زیر ممنوع است:

1. دو سوم حقوق حقوق‌ بگیران و سه چهارم حقوق بازنشستگی و وظیفه.
2. لباس و اشیا و لوازمی که برای رفع نیازهای ضروری مودی و افراد تحت تکفل او لازم است. همچنین آذوقه موجود و نفقه اشخاص واجب ‌النفقه مودی.
3. ابزار و آلات کشاورزی و صنعتی و وسایل کسب که برای تامین حداقل معیشت مودی لازم است.
4. محل سکونت به قدر متعارف.

تبصره 1:  هرگاه ارزش مالی که برای توقیف در نظر گرفته می ‌شود زائد بر میزان بدهی مالیاتی مودی و قابل تفکیک نباشد، تمام مال توقیف و فروخته خواهد شد و مازاد آن مسترد می ‌شود. مگر اینکه مودی اموال بلامعارض دیگری معادل میزان فوق معرفی نماید.

تبصره 2 : هرگاه مودی یکی از زوجین باشد که در یک خانه زندگی می‌ کنند، از اثاثیه خانه آنچه عادتا مورد استفاده زنان است، متعلق به زن و بقیه متعلق به شوهر شناخته می‌ شود مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

تبصره 3 : توقیف واحدهای تولیدی، اعم از کشاورزی و صنعتی، در مدت عملیات اجرایی نباید موجب تعطیلی واحد تولیدی گردد.

ماده 213

ارزیابی اموال مورد توقیف به وسیله ارزیاب اداره امور مالیاتی انجام می‌شود. اما مودی می‌تواند با پرداخت حق‌الزحمه ارزیابی طبق مقررات مربوط به دستمزد کارشناسان رسمی دادگستری، تقاضا کند که ارزیابی اموال به وسیله ارزیاب رسمی انجام گیرد.

ماده 214

کلیه اقدامات لازم مربوط به آگهی حراج و مزایده و فروش اموال مورد توقیف، اعم از منقول و غیرمنقول، به عهده مسئول اجرائیات اداره امور مالیاتی می‌باشد. در مورد فروش اموال غیرمنقول، اگر بعد از انجام تشریفات مقرر و تعیین خریدار، مالک برای امضای سند حاضر نشود، مسئول اجرائیات اداره امور مالیاتی به استناد مدارک مربوط از اداره ثبت محل، تقاضای انتقال ملک به نام خریدار خواهد کرد و اداره ثبت اسناد و املاک مکلف به اجرای آن است.

ماده 215

در مورد اموال غیرمنقول توقیف ‌شده، اگر پس از دو نوبت آگهی (که نوبت دوم بدون حداقل قیمت آگهی می‌شود) خریداری برای آن یافت نشود، سازمان امور مالیاتی کشور می ‌تواند مطابق ارزیابی کارشناس رسمی دادگستری، معادل کل بدهی مودی به همراه هزینه ‌های مربوطه از مال مورد توقیف تملک کند و بهای آن را به حساب بدهی مودی منظور نماید.

تبصره 1: در مورد مالیات‌ های مستقیم، اگر شکایت نشان دهد که دریافت مالیات قبل از قطعیت اجرایی شده‌است، هیات حل اختلاف مالیاتی پس از بررسی شکایت و در صورتی که آن را وارد بداند، رای به بطلان اجراییه صادر کرده و اقدامات لازم برای رسیدگی به وضعیت درآمد مشمول مالیات مودی را انجام می ‌دهد. آرای صادره از هیات ‌های حل اختلاف قطعی و لازم‌ الاجرا هستند.

تبصره 2: در خصوص مالیات ‌های غیرمستقیم، اگر شکایت اجرایی به این موضوع مربوط باشد که مطالبه مالیات قانونی نیست، مرجع رسیدگی به این شکایت نیز هیات حل اختلاف مالیاتی خواهد بود و آرای این هیات قطعی و لازم ‌الاجرا هستند. مفاد این تبصره شامل جرایم قاچاق اموال و بهای مال قاچاق نابوده شده و همچنین مالیات‌ های غیرمستقیمی که بر اساس قوانین خاص در مراجع ویژه باید بررسی شوند، نخواهد بود.

ماده 217

به وزارت امور اقتصادی و دارایی اجازه داده می ‌شود که یک درصد (1%) از وجوه دریافتی بابت مالیات و جرایم موضوع این قانون (به استثنای مالیات بر درآمد شرکت ‌های دولتی) را در حساب مخصوص در خزانه نگهداری کرده و برای آموزش و تربیت کارمندان در زمینه مالیاتی و حسابرسی و همچنین تشویق کارکنان و افرادی که در زمینه وصول مالیات فعالیت موثر داشته ‌اند، هزینه کند.

این وجوه به عنوان پاداش وصولی از شمول مالیات و تمامی مقررات مغایر مستثنی هستند. وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف است هر شش ماه گزارشی از میزان وصول مالیات و توزیع آن بین طبقات و سطوح مختلف درآمدی به کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ارائه دهد.

ماده 218

آیین ‌نامه‌ مربوط به وصول مالیات با همکاری وزارتخانه ‌های امور اقتصادی و دارایی و دادگستری تصویب و توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی به مورد اجرا گذاشته‌خواهد شد.