بررسی انواع مالیات در ایران

منظور از انواع مالیات در ایران چیست؟

منظور از انواع مالیات در ایران مبلغی است که مردم برای به مصرف رسیدن در هزینه های عمومی کشور، پرداخت می کنند. مالیات ها که یکی از منابع اصلی درآمد دولت در بودجه عمومی به شمار می رود، انواع گوناگونی داشته و قوانین و مقررات متعددی در این زمینه تصویب شده است. طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دریافت هر مبلغی به عنوان مالیات باید توسط دولت انجام گرفته و به موجب قانون باشد. در ایران سازمان امور مالیاتی کشور زیر نظر وزارت امور دارایی و اقتصاد، فعالیت می کند. این سازمان مرجع اصلی است که پرداخت کنندگان مالیات باید اظهارنامه مالیاتی خود را به آن تقدیم کنند.

انواع مالیات و نحوه پرداخت آن در کشور های مختلف متفاوت است. اقتصاددانان معمولاً از مالیات بر مصرف، در برابر مالیات های مستقیم مثل مالیات بر درآمد دفاع می کنند. مالیات توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به دولت پرداخت می شود؛ و مصارف آن به موجب قانون تعیین می گردد. علاوه بر این دولت از وضع مالیات و دریافت آن، به مثابه ابزاری برای سیاست گذاری های اقتصادی استفاده می کند. برای مثال در صورتی که کالایی در داخل کشور به اندازه کافی تولید شود، دولت با وضع مالیات های سنگین نسبت به وارد کردن آن کالا، از تولید داخلی حمایت می کند.

انواع مالیات در ایران کدام است؟

به طور کلی مالیات ها به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود. مالیات مستقیم مالیاتی است که به دارایی یا درآمد افراد تعلق گرفته و به شیوه مستقیم از آنها دریافت می شود. قواعد و احکام مربوط به مالیات های مستقیم به موجب قانون مالیات های مستقیم تعیین گشته است. در مقابل مالیات های غیر مستقیم مثل مالیات بر ارزش افزوده، به صورت مستقیم دریافت نمی شود، بلکه اشخاص در هنگام خرید کالا یا استفاده از خدمات خاصی آن را در ضمن قیمت کالا پرداخت می کنند.

در یک تقسیم بندی کلی، انواع مالیات در ایران با توجه به شیوه پرداخت آنها به دو گروه مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شوند. انواع مالیات در ایران از جهات دیگری نیز مورد تقسیم بندی قرار گرفته است که از آن جمله می توان به تقسیم بندی به اعتبار اشخاص مشمول پرداخت مالیات، تقسیم بندی به اعتبار معافیت های مالیاتی، تقسیم بندی به اعتبار جرایم و مجازات های مالیاتی و … اشاره کرد. در ادامه ضمن ارائه تعریفی از مالیات های مستقیم و غیر مستقیم، برخی از انواعِ دیگر مالیات در نظام حقوقی ایران را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

مالیات های مستقیم

منظور از مالیات مستقیم یعنی مالیاتی که مودی مالیاتی، باید به صورت مستقیم به اداره امور مالیاتی پرداخت کند. مطابق با قانون مالیات های مستقیم اصلاحیه مصوب سال 1394، مالیات های مستقیم به دو نوع مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد تقسیم می شوند.

مالیات بر دارایی؛ یکی از انواع مالیات در ایران مالیات بر دارایی است. مبنای دریافت مالیات بر دارایی، ثروتی است که پرداخت کننده آن دارا می باشد. یکی از انواع مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث است. چنانچه کسی فوت شود، پیش از آن که ماترک وی به مالکیت وراث در بیاید، مطابق با ماده 17 قانون مالیات های مستقیم باید بخشی از آن به عنوان مالیات بر ارث به سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت گردد. مالیات حق تمبر نیز از زمره مالیات های بر دارایی محسوب می شود. این نوع مالیات به شیوه الصاق و ابطال تمبر بر روی اسناد و مدارک از قبیل چک های بانکی پرداخت می شود.

مالیات بر درآمد؛ یکی دیگر از انواع مالیات های مستقیم، مالیات بر درآمد است. به طور کلی مشمولین مالیات بر درآمد کسانی هستند که از راه اشتغال به کار یا هر راه دیگری درآمد کسب می کنند. مالیات بر درآمد نه تنها اشخاص حقیقی بلکه اشخاص حقوقی مثل شرکت های تجارتی را نیز در بر می گیرند. برای دریافت این نوع مالیات، درآمد اشخاص در طول یک سال مالی محاسبه می شود. طبق قانون مالیات های مستقیم، مالیات بر درآمد، شامل مشاغل و حرفه های مختلفی می گردد که در ادامه به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.

انواع درآمد

مالیات بر درآمد املاک؛ یکی دیگر از انواع مالیات در ایران و مقررات آن به موجب فصل سوم قانون مالیات های مستقیم تعیین گردیده است. طبق ماده 52 قانون مذکور، مالیات بر درآمد املاک باید توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به واگذاری حقوق خود نسبت به اموال غیر منقول پرداخت گردد. املاکی که مالکیت منافع آنها به اجاره واگذار می گردد نیز مشمول مالیات بر درآمد املاک قرار می گیرند. برای شمول مالیات بر درآمد املاک، ضروری نیست مودی مالیاتی مالک باشد. به طور کلی هر کسی که با واگذاری حقوق خود نسبت به املاک درآمدی بدست آورد، مشمول قوانین مالیات های مستقیم می شود.

مالیات بر درآمد مشاغل؛ به موجب قانون مالیات های مستقیم اشخاصی که در ایران به کار یا حرفه خاصی اشتغال داشته و از این راه کسب درآمد کنند، مشمول پرداخت مالیات می شود. پرداخت مالیات بر درآمد مشاغل به شیوه خوداظهاری صورت می گیرد. در این روش مودی مالیاتی مکلف است تا تیر ماه هر سال میزان دقیق درآمد خود در سال جاری را به وسیله اظهارنامه مالیاتی، به اداره امور مالیاتی کشور تسلیم کند. چنانچه مودی مالیاتی، از انجام این کار خودداری کرده یا مبلغ درآمد غیر واقعی بیان کند، سازمان امور مالیاتی کشور خود نسبت به تعیین مالیات بر درآمد اقدام می نماید. علاوه بر این اشخاصی که در تکمیل اظهارنامه مالیاتی خود مرتکب تقلب شوند، به پرداخت جریمه های مالیاتی محکوم می گردد.

مالیات بر درآمد کشاورزی؛ کلیه فعالیت های کشاورزی، زنبورداری، دامپروری و سایر موارد ذکر شده در ماده 81 قانون مالیات های مستقیم از پرداخت مالیات بر درآمد معاف می باشند.

درآمد حقوق

در بیان انواع مالیات در ایران، فصل سوم قانون مالیات های مستقیم به بیان قواعد مالیات بر درآمد حقوق، اختصاص یافته است. منظور از درآمد در این نوع مالیات به موجب ماده 82 قانون مذکور، هرگونه حقوق و امتیازی است که شخص از تسلیم نیروی کار خود به عنوان اشتغال بدست می آورد. هم اشخاص حقیقی و هم اشخاص حقوقی مشمول مقررات مالیات بر درآمد حقوق می شوند.

اگر کسی از طرف دولت ایران در یک کشور خارجی مشغول به انجام شغلی باشد، درآمد حاصل از آن نیز مشمول قوانین مالیاتی داخل ایران می گردد. درآمدی که مشمول مالیات بر درآمد حقوق میشود، عبارت است از هرگونه مزد، مقرری، حقوق، دستمزد و … . در این معنا درآمد حتی شامل مزایای مربوط به شغل نیز می باشد. برای شمول مالیات، لزومی ندارد که درآمد شخص نقدی باشد. اموال غیر نقدی مثل زمین و جواهرات نیز ممکن است، درآمد شخص به شمار رود.

برای تعیین میزان مالیات بر درآمد غیر نقدی، ارزش مالی اموال باید به صورت زیر محاسبه شده و ارش پولی آن تعیین گردد:

الف: مسکن با اثاثیه 25 درصد و بدون اثاثیه 20 درصد حقوق و مزایای فرد به طور ماهیانه محاسبه می شود.

ب: اتومبیل اختصاصی با راننده معادل 10 درصد و بدون راننده معادل 5 درصد حقوق و مزایای مستمر نقدی.

ج: سایر حقوق و مزایای غیر نقدی، معادل با قیمت نهایی برای پرداخت حقوق.

پرداخت کنندگان حقوق، می بایست در هنگام پرداخت، مبلغ مالیات را از حقوق و مزایای مشمول کسر کند. پرداخت کنندگان همچنین باید فهرستی از اسامی کسانی که حقوق دریافت می کنند را به اداره امور مالیاتی کشور برای اعمال تغییرات در آینده ارسال نماید.

انواع مالیات های غیر مستقیم

مالیات های غیر مستقیم از انواع مالیات در ایران می باشند که در هنگام خرید کالا یا استفاده از خدمات، از شهروندان در ضمن قیمت کالا یا خدمت دریافت می شود. اصلی ترین انواع مالیات غیر مستقیم در ایران از قرار زیر است:

مالیات بر حقوق و عوارض گمرکی؛ این نوع مالیات که به آن مالیات بر واردات و صادرات نیز گفته می شود، نقش مهمی در تعیین سیاست گذاری های اقتصادی یک کشور دارد. عوارض گمرکی یکی از اقسام مالیات های غیر مستقیم است. هنگامی که کالایی وارد کشور می شود، با توجه به نوع کالا، وارد کننده می بایست مبلغی را به عنوان عوارض گمرکی به اداره امور مالیاتی کشور بپردازد. عوارض گمرکی کالا های مختلف با توجه به مولفه های متعددی از جمله ارزش واقعی کالا، قیمت داخلی آن، میزان تولید و … تعیین می گردد.

مالیات بر ارزش افزوده؛ در اقتصاد های پیشرفته دنیا، هر چه شخص مصرف بیشتری داشته باشد، مالیات بیشتری پرداخت می کند. این واقعیت با اصول فقهی و حقوقی اسلام مبنی بر برپایی عدالت اجتماعی هماهنگ است. مالیات بر ارزش افزوده در مورد هر کالا یا خدمتی ممکن است از مرحله تولید تا عرضه، وضع شود. مالیات‌بر ارزش افزوده به سه دسته تولیدی، مصرفی و درآمدی تقسیم می شود.

مالیات بر مصرف؛ آخرین نوع از انواع مالیات در ایران که به صورت غیر مستقیم دریافت می شود، مالیات بر مصرف است. این نوع مالیات را بدون آن که به آن توجهی داشته باشیم، در حین پرداخت قیمت کالاهایی که مصرف میکنیم، میپردازیم.

فرار مالیاتی

به هر گونه تلاش قانونی یا غیر قانونی برای پرداخت نکردن مالیات، یا پرداخت کردن آن کمتر از مقدار واقعی، فرار مالیاتی گفته می شود. در نتیجه این جرم از جرایم عام به شمار رفته و ممکن است در حین ارتکاب جرایم دیگری ارتکاب یابد. یکی از اصلی ترین جرایم مرتبط با فرار مالیاتی جرم پولشویی است. به همین جهت قانونگذار در سال 1386 اقدام به تصویب قانون مبارزه با پولشویی نمود.