مالیات مضاعف چیست؟

مالیات مضاعف چیست؟

مالیات بخشی از درآمد و سودی است که کسب و کارها به دولت می دهند. چرا که ابزار و امکاناتی که سبب شده تا این سود به دست آید، توسط دولت مهیا شده است. بعضی از افراد با یک بار مالیات دادن هم مشکل دارند. حال فرض کنید که فردی مجبور شود در یک سال مالی، دو بار مالیات بدهد! در چنین شرایطی می گوییم، فرد مشمول مالیات مضاعف شده است.

به عبارتی دیگر، زمانی که فرد در یک دوره زمانی به دو یا چند کشور مالیات دهد، اصطلاحا گفته می شود فرد مشمول مالیات مضاعف شده است. مالیات مضاعف، به دلیل وضع قانون های مالیات در کشورهای مختلف به وجود آمده است. به بیان دیگر، در شرایطی که بر روی یک واحد اقتصادی در یک دوره زمانی واحد، چندین بار مالیات، توسط دولت های متفاوت وضع شود، فرد مشمول مالیات مضاعف می شود. در ادامه مقاله بیشتر پیرامون این موضوع صحبت خواهد شد.

تعریف مالیات مضاعف

برای بیان ساده تر مالیات مضاعف، با یک مثال شروع می کنیم. فرض کنید یک شرکت در کشور ایران، فعالیت می کند. این شرکت تصمیم می گیرد در سال جدید، شعبه جدیدی در یکی از کشورهای همسایه ایجاد کند. مطابق قانون مالیات کشور ایران، این شرکت در پایان سال مالی باید به کشور ایران مالیات بدهد. از آنجایی که یکی از شعبه های این شرکت، در کشور همسایه یک واحد اقتصادی تلقی می شود، باید به کشور همسایه نیز مالیات پرداخت کند! به بیان دیگر، این شرکت در یک دوره مالی یکسان، دو بار مالیات پرداخت خواهد کرد! مالیات مضاعف می تواند در دو یا چند کشور مختلف اتفاق بیفتد. به همین خاطر مالیات مضاعف یکی از دغدغه های پر رنگ افراد تاجر یا سرمایه گذارانی است که در سطح بین الملل فعالیت می کنند.

مالیات مضاعف، عرفا کاری ناعادلانه است. به همین خاطر بسیاری از کشورها برای از بین بردن این مشکل به دنبال راه حل هایی بوده اند تا سرمایه گذاران داخلی و خارجی بدون داشتن دغدغه ای بتوانند سرمایه گذاری کنند و تجارت خود را گسترش دهند.

انواع مالیات مضاعف

مالیات مضاعف انواع مختلفی دارد. این نوع مالیات بر اشخاص حقیقی و حقوقی وضع می شود که به صورت زیر می توان آن را تفکیک کرد:

• مالیات مضاعف بر شرکت های سهامی

شرکت های سهامی، از جمله شرکت هایی است که مالیات مضاعف بر روی آن وضع می شود. شرکت سهامی شرکتی است که سهامداران زیادی دارد و در پایان سال مالی، سود شرکت را بین سهامداران تقسیم می شود. در پایان سال مالی، شرکت سهامی یک شخص حقوقی و سهامداران به عنوان اشخاص حقیقی متمایز می شوند. به این صورت که بر روی درآمد خالص شرکت سهامی، مالیات بر درآمد وضع خواهد شد و بعد از تقسیم سود سهام میان سهام‌داران شرکت، مجددا افراد حقیقی مشمول مالیات خواهند شد.

در بسیاری از کشورهای جهان این نوع از مالیات مضاعف وجود دارد. درباره این نوع مالیات، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. عده ای معتقدند که این مالیات مضاعف، ناعادلانه است و بهتر است از سود سهام، مالیات کسر نشود. اما برخی بر این باورند که اگر از سود سهام، مالیات کسر نشود، اشخاص حقیقی به دلیل دریافت سود سهام، ثروتمندتر می شوند؛ بدون اینکه مالیات بر درآمد خود را پرداخت کرده باشند.

• مالیات در سطح جهانی

مالیات مضاعف در سطح جهانی، مربوط به شرکت هایی است که چند ملیتی هستند. این شرکت ها علاوه بر شعبه اصلی خود در کشورهای مختلف جهان، دارای شعبه های فراوانی هستند. شرکت های چندملیتی مطابق قوانین مالی، علاوه بر اینکه در کشور خود باید مالیات بپردازند، باید در کشورهایی که شعب تجاری دارند نیز مالیات پرداخت کنند. در بعضی از موارد میزان مالیات پرداختی به قدری بالا می رود که این شرکت ها با مشکلات مالی زیادی روبرو می شوند و ترجیح می دهند که تعدادی از شعبه های خود را در کشورهای دیگر جهان ببندند.

به طور مثال، فرض کنید یک بانک انگلیسی، تصمیم بگیرد یکی از شعب خود را در ایران افتتاح کند. در این صورت این بانک در پایان دوره مالی خود، علاوه بر پرداخت مالیات به کشور انگلستان، باید به کشور ایران نیز مالیات بپردازد.

راه های اجتناب از اخذ مالیات

کشورهای در حال توسعه برای توسعه و پیشرفت به دنبال جذب سرمایه گذاران خارجی هستند. سرمایه گذاران خارجی با ایجاد یک شعبه جدید، می توانند سرمایه خود را وارد اقتصاد داخلی کنند. این سرمایه گذاران می توانند در هر کدام از حوزه های اقتصادی مانند بانک ها، شرکت ها و موسسات خارجی فعالیت کنند. یکی از دلایلی که سرمایه گذاران خارجی برای تاسیس یک شعبه جدید مردد هستند، مالیات مضاعف است. بسیاری از کشورهای جهان برای جلوگیری از اخذ مالیات، قراردادهایی را با عنوان موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف می بندند.

 هرچند در بعضی از کشورهای جهان مانند آمریکا، این نوع مالیات در قوانین مالی پیش بینی شده است و برای آن راه حل هایی وجود دارد. بر اساس قوانین مالی این کشور، اتباع آمریکایی از پرداخت مالیات مضاعف معاف شده اند. به این صورت که اتباع آمریکایی که در خارج از کشور کسب و کاری دارند، می توانند در زمان پرداخت مالیات، مقدار مالیاتی که به دولت های خارجی پرداخته اند را از مالیات قابل پرداخت به دولت آمریکا کسر کنند.

مالیات مضاعف در ایران

ایران نیز مانند دیگر کشورهای جهان در راستای اجتناب از مالیات مضاعف قرارداد های مختلفی با همتایان سیاسی خود بسته است. در این زمینه کشور ایران با بیش از 40 کشور جهان، موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف را امضا کرده است. کشورهای انگلیس، جمهوری کره، آذربایجان، بلاروس، سودان، زیمباوه، قزاقستان، اتریش و ترکیه از جمله کشورهایی است که این موافقتنامه با آن ها بسته شده است.

طبق این قرارداد موسسات و شرکت هایی که در کشور مبدا، مالیات پرداخت می کنند، نیازی به پرداخت مجدد مالیات در کشور دوم ندارند. همچنین قانون مالیاتی کشور نیز در این زمینه پیش بینی هایی کرده است. در ماده 105 قوانین مالی کشور در تبصره 3 ذکر شده است که در” زمان احتساب مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی ایرانی یا خارجی، اگر مالیاتی از قبل پرداخت شده است با رعایت مقررات از میزان مالیات کسر می شود و مانده پرداختی، گرفته خواهد شد.”

منظور از این عبارت این است که اگر یکی از اشخاص حقوقی، مالیات را در کشور خود پرداخت کرده باشد، مقدار آن از مالیات قابل پرداخت در کشور ایران کسر می شود.

مفاد موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات

موافقت نامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، دارای مفاد مهمی است که در این قسمت آن ها را بررسی کرده ایم.

• چه کسانی مشمول این قرارداد هستند؟

منظور از اشخاص در این موافقتنامه، اشخاص حقیقی است که مقیم یکی از دو کشور یا هر دو کشور هستند.

• موضوع موافقتنامه چیست؟

این قرارداد، مالیات بر درآمد، سرمایه و دارایی را در هر دو کشور را شامل می شود. به طور مثال مالیات بر شرکت در کشور ایران و مالیات بر شرکت در سایر کشورها را پوشش می دهد.

• افراد مقیم چه کسانی هستند؟

اشخاص حقیقی به دلیل قوانین بین الملل، مقیم یک کشور خاص هستند. محل سکونت و دفتر اصلی شرکت این افراد، در این کشور واقع شده‌است که در کشور مذکور مشمول مالیات هستند و سالانه مالیاتی به دولت پرداخت خواهند کرد.

• منظور از اشخاص حقیقی مقیم دولت کیست؟

اگر فردی در هر دو کشور سکونت داشته باشد، ابتدا مقیم کشوری محسوب می شود که اهمیت بیشتری برای فرد داشته باشد. در صورتی که فرد به یک اندازه، در هر دو کشور رفت و آمد داشته باشد، تابعیت فرد مورد نظر خواهد بود.

مقررات بخشودگی از مالیات

معافیت های مالیاتی مضاعف در قانون مالیات مستقیم، اصولا یک جانبه است که برای مواردی به صورت زیر است:

1. اشخاص ایرانی مقیم خارج

افرادی که در خارج از کشور زندگی می کنند، در صورتی مشمول معافیت از مالیات می شوند که در سال مالیاتی جاری در ایران شغلی نداشته باشند و در سال جاری 6 ماه به صورت متوالی، در ایران سکونت نداشته باشند. این افراد برای بخشودگی مالیات، باید از سفارتخانه گواهی دریافت کنند تا نماینده سیاسی شناخته شوند.

2. مالیات بر ارث

اگر بخشی یا تمام دارایی های متوفی ایرانی، در خارج از کشور باشد، اینگونه دارایی های فرد، مشمول مالیات مضاعف خواهد شد. به منظور جلوگیری از مالیات مضاعف، مالیات به کشور خارجی پرداخت خواهد شد. بعد از پرداخت، میزان آن از مالیات فرد متوفی در ایران کسر خواهد شد.

3. اشخاص بیگانه

اشخاص حقیقی بیگانه که جزو روسا و اعضای ماموریت های سیاسی خارجی در ایران هستند، از دادنِ مالیات معاف هستند. همچنین روسا و اعضای سازمان ملل متحد و موسسات تخصصی آن نیز از دادنِ مالیات مضاعف، معاف خواهند بود.

سخن آخر

یکی از دلایلی که شرکت های خارجی، تمایل به سرمایه گذاری در کشورهای دیگر دارند، وضعیت مالیاتی آن مناطق است. کشورهای در حال توسعه با یکدیگر رقابت می کنند تا با جذب سرمایه و ارائه شرایط بهتر این سرمایه گذاری ها را به سمت خود جذب کنند. یکی از این شرایط، حذف مالیات مضاعف از روی دوش شرکت ها و سرمایه گذاران خارجی است که با بستنِ موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف یا وضع قوانین مالی جدید از آن‌ ها می‌توان حمایت کرد.