بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور: شرایط، قوانین و مراحل درخواست
بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور برای محیط کاری که، سلامت جسم و روان کارکنان را تحت تأثیر قرار میدهد، زودتر از موعد ضرورت پیدا میکند. مشاغل سخت و زیانآور به دلیل شرایط دشوار، فشار جسمانی و روانی زیاد، نیازمند حمایت ویژه از سوی قوانین و سازمانهای تامین اجتماعی هستند. در این مقاله، به بررسی مفهوم بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور، شرایط آن پرداخته خواهد شد.
فهرست مقاله
Toggleتعریف مشاغل سخت و زیان آور
مشاغل سخت و زیان آور به آن دسته از مشاغلی اطلاق میشود که در آنها فرد در معرض شرایط محیطی نامناسب، فشار جسمانی بالا، خطرات شغلی، مواد سمی، سروصدا، ارتعاشات، دماهای بسیار بالا یا پایین، یا سایر عوامل زیانآور قرار دارد که سلامت و توان جسمانی او را به مرور کاهش میدهد. سازمانهای تامین اجتماعی و قوانین کار، برای مشاغلی که با سختی کار مواجه هستند، شرایط خاصی را تعریف کردهاند تا افراد شاغل در این حوزهها بتوانند با شرایط بازنشستگی آسانتر و زودتر از سایر افراد بهرهمند شوند.
آیین نامه بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور
مطابق آییننامه اجرایی بند ۵ جزء «ب» ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی بر اساس آییننامه اجرایی مربوط به قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون تامین اجتماعی و همچنین استفساریه مجلس شورای اسلامی مورخ 06/07/1390، کلیه متقاضیان بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور، پیش از ثبت درخواست در کمیتههای استانی تشخیص مشاغل سخت و زیانآور (موضوع ماده ۸ آییننامه)، ملزم به دریافت سوابق بیمهای خود از طریق شعب سازمان تامین اجتماعی یا سامانه اینترنتی تامین اجتماعی هستند. در صورتی که متقاضیان مشمول شرایط بازنشستگی ذکر شده باشند، میتوانند نسبت به ثبت درخواست اقدام نمایند.
اهمیت بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور
افرادی که در مشاغل سخت و زیان آور فعالیت میکنند، به دلیل ماهیت کارشان، زودتر از دیگران دچار خستگی، آسیبهای جسمانی و بیماریهای شغلی میشوند. این افراد نیاز دارند که زودتر از موعد عادی بازنشسته شوند تا بتوانند سلامت خود را حفظ کرده و از زندگی پس از کار لذت ببرند. بازنشستگی زودهنگام در این مشاغل علاوه بر جنبه انسانی، از نظر اقتصادی نیز منطقی است، زیرا هزینههای درمانی و مراقبتی این افراد پس از پایان کار کمتر میشود و بهرهوری کلی جامعه افزایش مییابد. بازنشستگی زودتر باعث ایجاد فرصتهای شغلی برای جوانان و کاهش بیکاری نیز میشود، زیرا افراد سالمند که توان جسمی کافی ندارند زودتر بازنشسته شده و جای خود را به نیروی کار جدید میدهند.
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور
مطابق با ماده ۱۳ آییننامه اجرایی قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیانآور، کارگرانی که در این دسته از مشاغل فعالیت میکنند، میتوانند با رعایت شرایط زیر درخواست بازنشستگی کنند:
-
سابقه بیمه و مدت خدمت
افرادی که حداقل ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار غیرپیوسته در مشاغل سخت و زیانآور دارند، مشمول بازنشستگی بدون شرط سنی هستند. هر سال سابقه در این نوع مشاغل، معادل ۱.۵ برابر سابقه عادی محاسبه میشود. بهطور مثال، ۲۰ سال سابقه در کارهای سخت معادل ۳۰ سال سابقه بیمه در مشاغل عادی است.
-
تأیید نوع شغل
شغل مورد نظر باید توسط کمیتههای استانی مشاغل سخت و زیانآور تأیید شود. این کمیتهها، با در نظر گرفتن شرایط محیط کار و تأثیرات جسمی و روانی آن، ارزیابی لازم را انجام میدهند.
-
معاینات پزشکی دورهای
کارگران شاغل در این مشاغل باید بهطور منظم تحت معاینات پزشکی قرار گیرند. در صورتی که کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی (بر اساس ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی) تشخیص دهد که فرد به دلیل شرایط شغلی دچار فرسایش جسمی یا روانی شده است، حتی با سابقه کمتر از ۲۰ سال نیز امکان بازنشستگی زودتر از موعد وجود دارد.
-
پرداخت حق بیمه اضافی
کارفرما موظف است ۴ درصد حق بیمه اضافی بابت مشاغل سخت و زیانآور پرداخت کند. این مبلغ میتواند بهصورت نقدی یا اقساطی به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت شود.
قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور
قانون بازنشستگی برای مشاغل سخت و زیانآور، بر اساس ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی و آییننامههای اجرایی مربوط به آن تدوین شده است. طبق این قانون، افرادی که در شرایط کاری دشوار و پرریسک فعالیت میکنند، میتوانند با استفاده از شرایط ویژهای زودتر از موعد معمول بازنشسته شوند. در سالهای اخیر، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در بخشنامههای خود تأکید ویژهای بر پرداخت ۴ درصد حق بیمه اضافه توسط کارفرما داشته است. این سهم اضافه، برای پشتیبانی مالی صندوقهای بازنشستگی و حفظ حقوق آیندهی کارگران در نظر گرفته شده است.
شکایت از کارفرما بابت سختی کار | راهکارهای قانونی که باید بدانید.
سن بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور
یکی از مزایای مهم بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور، حذف شرط سنی برای بازنشستگی است. بر اساس تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی، کارگرانی که دستکم ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه متناوب در این مشاغل داشته باشند، بدون توجه به سن، امکان بازنشستگی خواهند داشت. در موارد خاص، اگر یک کارگر به دلیل شرایط سخت کار دچار فرسودگی جسمی یا روانی شده و دیگر توان ادامه کار نداشته باشد، میتواند با سابقهای کمتر از ۲۰ سال نیز بازنشسته شود. البته این امر نیازمند بررسی و تأیید کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی بر اساس ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی است. این نوع بازنشستگی بیشتر شامل مشاغلی میشود که در آنها فرد در معرض مواد شیمیایی خطرناک، صداهای بلند، فشارهای فیزیکی شدید یا محیطهای کاری مضر قرار دارد.
مراحل درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور
برای بهرهمندی از بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور، لازم است مراحل زیر بهصورت دقیق و مرحلهبهمرحله طی شود:
-
دریافت فرم درخواست (فرم الف)
فرم اولیه درخواست بازنشستگی را میتوان از طریق ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا از سامانه جامع روابط کار به آدرس: prkar.mcls.gov.ir دریافت کرد.
مدارک مورد نیاز برای ارائه درخواست شامل موارد زیر است:
- کارت ملی و شناسنامه
- سوابق بیمهای (قابل دریافت از سامانه tamin.ir)
- قراردادهای کاری و در صورت وجود، احکام کارگزینی
- سایر مدارک برای تایید شرایط شغلی و سابقه کاری
-
ارجاع درخواست به کمیته استانی
پس از تکمیل مدارک، پرونده به کمیته استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور ارسال میشود. این کمیته با بررسی سوابق شغلی، مستندات و در صورت لزوم بازدید میدانی از محل کار، درباره سخت و زیانآور بودن شغل تصمیمگیری میکند.
-
ارجاع به سازمان تأمین اجتماعی
در صورت تأیید کمیته استانی، پرونده به سازمان تأمین اجتماعی ارسال میشود. تأمین اجتماعی با توجه به سابقه، حق بیمه و شرایط بازنشستگی، مستمری بازنشستگی را محاسبه و برقرار میکند.
نکته مهم
اگر شغل مورد نظر شما هنوز در فهرست مشاغل سخت و زیانآور قرار نگرفته است:
کارگر، کارفرما یا نمایندگان تشکلهای کارگری میتوانند درخواست بررسی نوع شغل را به کمیته استانی ارائه دهند .این درخواست نیز طی بررسی کارشناسی و ارزیابی محیط کار رسیدگی خواهد شد.
لیست مشاغل سخت و زیان آور
بر اساس مصوبات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همچنین وزارت بهداشت، فهرست مشاغل سخت و زیان آور شامل بیش از ۱۱۰ عنوان شغلی است. در ادامه، برخی از مهمترین نمونهها در دو دستهی کلی معرفی شدهاند:
مشاغل شناساییشده توسط وزارت کار و وزارت بهداشت:
- فعالیت در معادن (زیرزمینی یا روباز)
- کار در فضاهای بسته و کماکسیژن (مانند مخازن بسته و حوضچهها)
- استخراج منابع طبیعی (نفت، زغالسنگ، سنگآهن و …)
- کار در ارتفاع بالا؛ بهویژه فعالیتهایی در ارتفاع بیش از ۵ متر (مانند داربستبندی، اتاقکهای متحرک و…)
- مجاورت با کورههای ذوب فلزات (مانند فولاد و چدن)
- کار در محیطهای آلوده و سخت مانند؛ سالامبورسازی، رودهپاککنی و دباغی
- آسفالتکاری و قیرپاشی در جادهها
- جوشکاری در مخازن بسته یا پرفشار
- تماس مداوم با مواد رادیواکتیو یا پرتوزا
- فعالیت بر روی دکلهای برق فشار قوی؛ بهویژه با ولتاژ بالای ۶۳ کیلوولت
- کار با مواد شیمیایی خطرناک مانند؛ اسیدها، قلیاها و ترکیبات سمی
- فعالیت در محیطهای پر ارتعاش
- مشاغل حساس پزشکی مانند؛ هوشبری، مامایی، فوریتهای پزشکی، اتاق عمل
- خبرنگاری (بهویژه خبرنگاران میدانی و گزارشگران بحران)
- آتشنشانی و امداد در حوادث
- رانندگان وسایل حملونقل عمومی (درونشهری و برونشهری)
- راهداران و رانندگان راهسازی
مشاغل سخت بر اساس لیست سازمان تأمین اجتماعی:
- حفاری قناتها، چاهها، فاضلابها و مخازن زیرزمینی
- کار در فضای باز روی دکلها و خطوط انتقال برق
- فعالیت در خطوط برق فشار قوی
- غواصی در اعماق بالا؛ به دلیل فشار زیاد و شرایط نامساعد
- کار در محیطهای بسیار پر سر و صدا؛ بهگونهای که منجر به کاهش شنوایی یا آسیبهای شنوایی شود
- سمپاشی در مزارع و باغات؛ بهخصوص با مواد شیمیایی سمی
- کار در ندامتگاهها و زندانها؛ در صورتی که فرد ارتباط مستقیم با زندانیان داشته باشد
- فعالیت در مراکز رواندرمانی و اعصاب و روان؛ در صورت تماس مستقیم با بیماران روانی
نکته مهم:
تشخیص نهایی سخت و زیانآور بودن هر شغل، بر عهده کمیتههای استانی مشاغل سخت است. فهرست بالا نمونهای از مشاغل پرمخاطره بوده و بهصورت کامل در مصوبات رسمی قابل دسترسی است.
سخن پایانی
بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور نه تنها یک حق قانونی و انسانی برای کارگران این بخش است، بلکه میتواند به بهبود سلامت جامعه و اقتصاد کشور کمک کند. با توجه به فشارها و آسیبهایی که این افراد در طول فعالیت کاری تحمل میکنند، فراهم کردن شرایط بازنشستگی پیش از موعد و حمایتهای لازم برای آنها ضروری است. همچنین، تلاش برای ارتقاء شرایط کاری و بهبود قوانین مربوطه میتواند به کاهش مشکلات و افزایش رضایت شغلی این گروهها منجر شود.
سوالات متداول درباره بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور
- شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور چیست؟
داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه متناوب در این مشاغل بدون شرط سنی، یا بازنشستگی زودتر با تأیید کمیسیون پزشکی در صورت فرسایش جسمی.
- آیا سن بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور با سایر مشاغل فرق دارد؟
بله، شرط سنی حذف شده و کارگران میتوانند بدون توجه به سن بازنشسته شوند اگر سابقه لازم را داشته باشند.
- کارفرما چه تعهداتی در پرداخت حق بیمه مشاغل سخت دارد؟
کارفرمایان موظفاند ۴ درصد حق بیمه اضافی برای این مشاغل پرداخت کنند تا منابع مالی صندوق بازنشستگی تامین شود.
- چگونه میتوانم برای بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور درخواست دهم؟
ابتدا فرم درخواست را از اداره کار یا سامانههای مرتبط دریافت و مدارک لازم را جمعآوری کنید، سپس درخواست را به کمیته استانی ارسال کنید تا پس از تایید، به سازمان تامین اجتماعی ارجاع شود.
دیدگاهتان را بنویسید