تسعیر ارز در حسابداری چیست؟

مفهوم تسعیر ارز در حسابداری

مبادله ارز یک مشکل بزرگ اقتصادی و تجاری در کل جهان است. تأثیر تغییرات نرخ ارز در کشورهای مختلف،  بر حسابداری شرکت ها، واحدهای تجاری و عملیات مالی بررسی شده و سپس در صورت های مالی آنها منعکس شده است. نحوه رزرو حساب های ارزی و تهیه صورت های ارزی پایان سال یکی از جنبه های مهم یادگیری حسابداری ارزی است. علاوه بر ریال، شرکت هایی نیز هستند که باید بخشی از تجارت خود را به صورت ارزی انجام دهند که این معاملات را معاملات ارزی می نامند. یکی از مهمترین انواع معاملات ارزی، خرید و فروش کالاها و خدمات پرداخت شده یا دریافت شده به ارز خارجی است. در این مقاله قصد داریم مفهوم و چیستی تسعیر ارز در حسابداری، نرخ ارز در بازه های زمانی را مطالعه کنیم. همچنین با روش های مختلف محاسبه نرخ ارز و شناسایی سود و زیان نرخ ارز در نتیجه آن آشنا شویم.

معرفی حسابداری ارزی  

حسابداری ارزی فرآیند ثبت معاملات به ارزهای خارجی مانند دلار و درهم است. در حسابداری ارزی باید به روش های حسابداری تسهیلات ارزی مانند حسابداری دوره پایان سال، حسابداری فروش ارز ناشی از صادرات و موقعیت های مشابه، توجه ویژه ای داشته باشید.

مهمترین دغدغه این روزهای کشور نوسانات ارزی است که سوابق ارزی را تحت تاثیر قرار داده و کار حسابداران را پیچیده می کند. زمانی که معاملات به ارز خارجی باشد، حسابدار ارز باید مبلغ معامله را به ارز گزارشگر تبدیل کند. در ادامه با مفهوم تسعیر ارز در حسابداری بیشتر آشنا می شوید.

آشنایی با تسعیر ارز در حسابداری  

تبدیل ارز به معنی تبدیل معاملات ارزی به واحد پول کشور ما یعنی ریال است.  مبادله یا تسعیر ارز یکی از مهمترین مفاهیم اقتصادی برای حسابداران است. ترجمه فرآیندی است که در آن داده های مالی در رابطه با واحد پول یک کشور منتشر می شود. هر واحد پولی که ارز عملیاتی تجاری نباشد، ارز نامیده می شود. در واقع می توان گفت برای کسانی که سوابق حسابداری صرافی ها را نگهداری می کنند، تبدیل ارز عبارت است از تبدیل صورت های مالی بر اساس یک واحد پولی خاص به صورت های مالی بر اساس یک واحد گزارشگر. ترجمه ارز در حسابداری زمانی می تواند اتفاق بیفتد که ما با مشتریان خارجی به ارزهای مختلف کار می کنیم یا در معاملات داخلی خود از مبادله ارز استفاده می نماییم و در هر صورت باید از نرخ مبادله یا نرخ تبدیل استفاده کنیم.
هر شرکت بازرگانی که در زمینه واردات و صادرات فعال است، باید فرآیند مبادله و تسعیر ارز در حسابداری را بداند.

نرخ تسعیر ارز چیست؟

برای منعکس کردن محاسبه ارز در پایان سال یا محاسبه سود و زیان ارز، اولین کاری که باید انجام دهید این است که نرخ ارز را بدانید. نرخ مبادله بین دو نوع ارز همان نرخ تسعیر ارز است. نرخ ارز به دو نوع، نرخ ارز مستقیم و نرخ ارز غیر مستقیم طبقه بندی می شود. نرخ ارز مستقیم به تعداد واحدهای ارز داخلی گفته می شود که برای دریافت یک واحد ارز باید پرداخت کنیم. نرخ ارز غیر مستقیم نیز به تعداد واحدهای ارز خارجی اطلاق می شود که برای به دست آوردن یک واحد پول داخلی باید مبادله گردد، به این مبادله تسعیر ارز در حسابداری می گویند.

نحوه محاسبه نرخ ارز (تسعیر ارز)

در صورتی که عملیات مالی شرکتی به ریال ثبت شود، تمامی معاملات ارزی آن باید به ریال تبدیل شود. به این تبدیل واحد پولی، تسعیر ارز یا نرخ ارز می گویند. حسابداران به طور کلی نرخ ارز را به سه روش ثبت می کنند:

• ثبت کردن ارز توسط نرخ ثابت

در طول سال، نرخ ارز با همان نرخی که معاملات شرکت با آن ثبت می شود، ثابت در نظر گرفته می شود. در پایان سال درآمد حاصل از کسب و کار را تسعیر می کنند و سود و زیان حاصل از تغییر درآمد شرکت را محاسبه می کنند. در این روش محاسبه تسعیر ارز حسابداری، دقت محاسبات خیلی پایین است، زیرا معمولا در یک سال، پول تغییر زیادی می کند که در این روش مورد توجه قرار می گیرد.

• ثبت دوره ای نرخ ارز متغیر

تسعیر ارز در حسابداری در این دوره یا به صورت ماهیانه یا در یک دوره مالی مشخص انجام می شود. در این سامانه نرخ ارز هر ماه یا دوره مالی به روز می شود و نرخ ارز یا تسعیر بر اساس نرخ جدید ارز محاسبه می گردد.

• ثبت ارز به نرخ روز

نوسانات نرخ ارز روزانه ثبت می شود و عملیات ارز روزانه محاسبه می گردد. روش ثبت ارز روزانه در مقابل روش های قبلی (1 و 2) دارای دقت بیشتری است.

ارز پول گزارشگری در حسابداری ارزی  

طبق استاندارد حسابداری 16 که به طور قابل توجهی از حسابداری ارزی پشتیبانی می کند، ارز گزارشگری واحد پولی مورد استفاده در صورت های مالی یک شرکت است. در کشور ما که واحد پولی آن ریال است به عنوان ارز گزارشگری در صورت های مالی استفاده می شود. برخلاف ارز گزارشگر، ارز را نیز می توانیم به خوبی تعریف کنیم. در واقع به هر نوع واحد پولی که ارز گزارشگری نباشد، ارز می گویند.

تفاوت بین ارز گزارشگری و ارز عملکردی (عملیاتی) 

تفاوت بین ارز عملکردی و ارز گزارشگری، یک نکته مهم در رابطه با نحوه ثبت حساب ارزی در دفاتر است. صورتهای مالی محاسبه شده به عنوان گزارش حسابداری اصلی با در نظر گرفتن ارز گزارشگری تهیه می شود. محیط اقتصادی فعالیت اصلی یک واحد تجاری محیطی است که بیشتر بخش تجاری در آن تولید و مصرف می شود.

 برای تعیین واحد پول عملکردی، باید عواملی مانند ارزی که قیمت فروش کالا و خدمات با آن تعیین و تسویه می شود و واحد پولی که اکثر دستمزدها و مواد توسط آن تهیه و تسویه می شود، را در نظر بگیریم. به عنوان مثال، اگر شرکت شما در ترکیه شعبه خارجی دارد، واحد پولی عملیاتی شما لیر و ارز گزارشگری آن ریال ایران است.

سود و زیان

جهت مدیریت سود و زیان تسعیر ارز، روش های حسابداری به گونه ای است که بدهی ها و دارایی‌های مربوط به شرکت‌های دولتی به ارز خارجی در هزینه و درآمد منظور نمی شوند.  مابه التفاوت نرخ دارایی ها و بدهی ها برای حسابداری درآمد و همچنین هزینه ها و سود و زیان مالی این شرکت باید در حساب ذخایر ارزی منظور شود. در پایان سال ضمن بررسی مانده حساب پس انداز اعم از بستانکار یا بدهکار، این مبلغ به عنوان سود یا زیان همان سال تلقی می شود.

 در صورتی که موجودی حساب ذخیره بیشتر از موجودی سرمایه شرکت باشد، می توان آن را به حساب سهام سرمایه شرکت واریز کرد. درآمد یا هزینه های مربوط به اقلام غیر نقدی در صورت سود و زیان شناسایی می شود. بنابراین، بهای تمام شده یا درآمد ناشی از مبادله این اقلام نیز در صورت سود و زیان تشخیص داده می شود و برعکس، زمانی که درآمد یا هزینه های مربوط به اقلام پولی در صورت سود و زیان شناسایی می شود، درآمد یا سود و زیان تسعیر ارز در حسابداری شناسایی می شود. ارزش ارزی این اقلام نیز در صورت درآمد و هزینه شناسایی می شود.

نحوه تنظیم ترازنامه تسعیر ارز در حسابداری

ارز عملیاتی مربوط به وضعیت مالی و نتایج عملکرد شرکتی که تورم زیادی را تجربه نکرده است،  از طریق راهکارهای ذیل به واحد پولی همان واحد تجاری تبدیل می شود. دارایی ها و بدهی ها با استفاده از نرخ ارز در تاریخ ترازنامه تبدیل و تسعیر می شوند.

• درآمد و هزینه باید بر اساس ارزش تاریخ معامله منتقل شود.
  • کلیه تفاوت های تسعیر ناشی از آن باید در صورت سود و زیان جامع شناسایی شود.
  • در صورت نوسانات قابل توجه نرخ ارز، استفاده از میانگین نرخ ارز برای آن دوره مناسب نیست.
  نوسانات ارزی نتایج عملیات و وضعیت مالی شرکت های تجاری که با ابر تورم مواجه هستند را به شرح زیر تفسیر می کند.
  • کلیه مبالغ مربوط به بدهی ها، دارایی ها، درآمدها، حقوق صاحبان سهام و هزینه ها باید به نرخ ارز قابل اعمال در تاریخ ترازنامه نهایی ترجمه و تبدیل شود.
  • اگر ارقام بدون تنزیل قابل توجه به شرایط مالی تبدیل شوند، ارقام ارائه شده به قیمت های جاری در گزارش سال قبل باید به عنوان ارقام مقایسه ای استفاده شوند. یعنی سطح قیمت یا نرخ ارز به دلیل تغییرات بعدی نباید تغییر کند.
• دارایی ها و بدهی ها با استفاده از نرخ ارز موجود در تاریخ ترازنامه تبدیل می شوند.

سخن آخر

با خواندن این مقاله و دانستن مفهوم تسعیر ارز در حسابداری،  اکنون می دانیم که چگونه معاملات و فعالیت های ارزی یک گروه تجاری را ثبت کنیم، صورت های مالی را به ارز گزارشگری (ریال) تسعیر کنیم و تاثیر تغییرات نرخ ارز را بر عملیات مالی آن واحد بررسی کنیم.

اگر شرکت وارد کننده و پرداخت هایش ارزی باشد از افزایش نرخ ارز متضرر می شود اما اگر کشور صادرکننده باشد از افزایش نرخ ارز سود می برد.

امروزه محاسبه بسیاری از فعالیت های مالی با نرم افزارهای کاربردی آسان است، اما لازم است حسابداران یا مدیران مالی شرکت ها یا تحلیل گران بازار سهام این مفاهیم مهم را بدانند تا بتوانند صورت های مالی را به درستی تحلیل و بررسی کنند.