استانداردهای حسابداری در ایران

استانداردهای حسابداری در ایران

استانداردهای حسابداری در ایران قبل از انقلاب اسلامی وجود نداشت. در سال 1979، گزارشگری مالی در ایران به شدت تحت تأثیر رویه‌های انگلیسی-آمریکایی بود، و الزامات افشا بر اساس قانون مالیات، قانون شرکتها و مقررات بورس اوراق بهادار بود. در این زمان قانون مالیات، شرکت ها را ملزم می کرد که ترازنامه، صورت سود و زیان و فهرستی از سهامداران (به همراه دارایی های خود) تهیه کنند.

قانون مالیات فرمت مشخصی را برای گزارش هزینه های قابل کسر مالیات، محاسبه استهلاک و سیاست های حسابداری مربوط به هزینه های خاص تجویز می کند. الزامات اصلی افشای قانون شرکت ها در بخش X اصلاحیه قانون تجارت 1969 با مواد 232-242 که قوانین تهیه صورت های مالی، افشای هرگونه تغییر در روش های حسابداری، هزینه های احتمالی و روش های استهلاک مورد نیاز را مشخص می کند، آمده است. در سال 1359 قانون مالیات مقرر کرد که مؤسسه حسابداران رسمی ایران و حسابداران رسمی مسئول تأیید بدهی مالیاتی گزارش شده در صورتهای مالی هستند.

از سال 1966 تا 1978، الزاماتی برای حسابرسی صورت های مالی شرکت ها وجود داشت. به عنوان مثال، مقررات بورس اوراق بهادار تهران ایجاب می کرد که شرکت های سهامی عام، صورت های مالی خود را توسط حسابداران رسمی حسابرسی کنند. از این رو، تمامی شرکت‌های حسابداری بزرگ بین‌المللی در ایران، حسابداران رسمی را به عنوان کارمندان خود داشتند. در دهه‌های 1960 و 1970، هشت گروه بزرگ بر حرفه حسابداری عمومی در ایران تسلط یافتند. در حالی که یک کادر نوظهور از حسابداران ایرانی و محلی و آموزش دیده غربی وجود داشت که بیشتر تحت سلطه مهاجرانی از بریتانیا، ایالات متحده و آفریقای جنوبی بود. این امر باعث شد تا حسابداری و حسابرسی در ایران تحت تأثیر رویه های خارجی قرار گیرد. با این حال، این تحولات موقتی بود و هیچ ساختار سیستماتیکی برای تنظیم استانداردهای حسابداری ملی و یا برای اتخاذ استانداردهای حسابداری بین‌المللی وجود نداشت.

پس از انقلاب، استانداردهای حسابداری در ایران در سال 1359 با اصلاح قانون مالیات های مستقیم، موسسه حسابداران رسمی منحل شد. کنترل و مالکیت بخش عمومی بنگاه‌های خصوصی قبلی، تأسیس مؤسسه‌های حسابرسی را برای مدیریت واحدهای تجاری مصادره‌شده توسط دولت ضروری کردند. از این رو، طی سال های 1359 تا 1361، دولت مؤسسات حسابرسی و سازمان بودجه، برنامه ریزی و صنایع ملی را تأسیس کرد. این سازمان‌های جدید تعداد زیادی حسابدار را که قبلاً در شرکت‌های حسابرسی خصوصی شاغل بودند، استخدام کردند. در سال 1366 و در پی ادغام واحدهای حسابرسی بخش دولتی، سازمان حسابرسی به عنوان انحصاری حسابرس سازمانهای دارای مالکیت عمومی و به عنوان تنها نهاد نظارتی استانداردهای ملی حسابداری و حسابرسی تأسیس شد. به این ترتیب سازمان حسابرسی وظیفه تدوین و تعیین اصول و قواعد حسابرسی و حسابداری در ایران را بر عهده دارد.

اهداف اصلی سازمان حسابرسی

اهداف اصلی سازمان حسابرسی عبارتند از:

1. تأمین نیازهای اساسی دولت در زمینه حسابرسی و خدمات تخصصی و مالی برای مؤسسات دولتی و تحت نظارت دولت.
2. وضع استانداردهای حسابداری و حسابرسی و اخلاق حرفه ای با رعایت موازین اسلامی.
3. تحقیق در روشهای علمی و عملی حسابداری به منظور ارتقای حسابداری سازگار با نیازهای کشور.

سازمان حسابرسی در تدوین استانداردهای حسابداری به خوبی عمل کرده است. در سال 1992 کمیته تنظیم اظهارنامه های حسابداری موظف شد تا بر اساس استانداردهای معتبر و شرایط محیطی، دستورالعمل های ضروری را برای ایجاد یکپارچگی و رفع ناسازگاری فعلی تدوین کند. با توجه به اهمیت موضوع، کمیته تصمیم به انجام نظرسنجی در مورد استانداردهای حسابداری گرفت. پیش نویس 9 اظهارنامه حسابداری و چارچوب تهیه و انتشار صورتهای مالی ارائه شد. در ادامه پنج پیش نویس اظهارنامه دیگر در سال 1375 به اطلاع عموم و سایر پیش نویس ها برای گروه های ویژه ارسال شد و با استفاده از پیشنهادات عمومی و تخصصی مربوطه، اولین مجموعه اظهارنامه های حسابداری را در سال 1378 منتشر کرد.

برنامه های آموزشی برگزار شده برای معرفی و اجرای اظهارنامه های حسابداری در این زمینه موفقیت زیادی داشته است که نام آن کمیته به کمیته تنظیم استانداردهای حسابداری تغییر یافت. کمیته مذکور در پاسخ به بازخورد برنامه های آموزشی، تغییر در استانداردهای بین المللی و نظرات کارشناسان در خصوص مدیریت تدوین استانداردهای حسابداری، پیش نویس اولین مجموعه استانداردهای حسابداری را تدوین و به کمیته فنی ارائه کرد. این استانداردها پس از بررسی و بازنگری در کمیته فنی برای تصویب نهایی در مجمع عمومی سازمان حسابرسی به هیئت مدیره سازمان حسابرسی منتقل شد.

استانداردهای حسابداری 1 تا 22 پس از تصویب در کنوانسیون عمومی سازمان حسابرسی صادر شد و اعمال آن از سال 1380 اجباری شد. در ادامه کمیته تنظیم استانداردهای حسابداری سه استاندارد دیگر را به خود اضافه کرد. کار (سرمایه گذاری های مشترک، گزارش دهی قبل از عملیات، و گزارش بخش). پس از نهایی شدن، کمیته آنها را به کمیته فنی واگذار کرد. این استانداردها توسط کمیته فنی بررسی و به هیئت مدیره ارسال شد. بر اساس مصوبه کنوانسیون عمومی سازمان حسابرسی، این استانداردهای جدید در سال 1381 الزامی شد. هیئت وزیران در سال 1382 و وضعیت حقوقی سازمان به شرکت سهامی خاص دولتی تغییر یافت.

وظایف سازمان حسابرسی

از جمله وظایف سازمان حسابرسی به شرح زیر است:

1. حسابرسی و معاینه قانونی.
2. خدمات مشاوره مالی و مدیریتی.
3. تنظیم استانداردهای حسابداری و حسابرسی.
4. آموزش، تحقیق و انتشارات

روند رسیدگی به استانداردهای حسابداری شامل مراحل مختلفی است. در ایران همانند سایر کشورهایی که استانداردها را ارائه می کنند، سازمان حسابرسی مرجع رسمی و قانونی تنظیم استاندارد در ایران است. سازمان نیازها و نقطه نظرات کاربران را می شناسد. برخی نیازها از طریق ارتباط با مجامع علمی و صنعتی شناسایی می شوند و برخی نیز با در نظر گرفتن مشکلات و ایرادات گزارشگری مالی و گفتگو با مدیریت واحدهای مرتبط، مسئولیت های سازمان را در قبال حسابرسی خارجی منعکس می کنند. ایران نیز مانند بسیاری از کشورها استانداردهای بین المللی را برای همگرایی بیشتر پذیرفته است. بنابراین، در بیشتر موارد، استانداردسازی به دنبال انتشار استانداردهای بین المللی جدید است.

روند تدوین استانداردهای حسابداری را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

1. تصمیم گیری در مورد موضوعی برای تحقیق: کمیته تنظیم استاندارد حسابداری در مورد موضوعاتی که باید توسط بخش تنظیم استاندارد در نظر گرفته شود تصمیم می گیرد.
2. مطالعات مقدماتی: پس از تصمیم گیری در مورد موضوع، تحقیقات و بررسی های لازم توسط مشاوران بخش تنظیم استاندارد انجام می شود. در این مرحله استانداردهای حسابداری مورد استفاده در سطح بین المللی در کشورهایی مانند آمریکا، انگلستان، استرالیا و کانادا در رابطه با موضوع مورد بررسی و با شیوه های حسابداری در ایران مقایسه می شود. قانون و کلیه مسائل مربوط به موضوع مورد شناسایی، جمع آوری و مطالعه قرار می گیرد. نتیجه این مرحله ارائه گزارش های مطالعاتی است.
3. تصمیم گیری در مورد ضرورت توسعه استاندارد: کمیته تنظیم استانداردها بر اساس نتایج مطالعات اولیه در مورد لزوم تدوین استانداردها تصمیم گیری می کند.
4. تهیه پیش نویس اولیه: اگر کمیته تنظیم استانداردهای حسابداری نیاز به تدوین استاندارد داشته باشد، گروه مشاوره پس از مطالعات میدانی و برخی جلسات با متخصصان و مؤسسات، پیش نویس اولیه را بر اساس گزارش های مطالعاتی تهیه می کند. یکی از سیاست های اصلی مؤثر بر تدوین استانداردهای حسابداری، رعایت استانداردهای بین المللی حسابداری است. بنابراین در صورت وجود استاندارد بین المللی حسابداری برای موضوع، به عنوان منبع اصلی تدوین استاندارد ایران استفاده می شود. نتیجه این مرحله پیش نویس استاندارد اولیه است.
5. توسعه پیش نویس استاندارد: در این مرحله کمیته تنظیم استانداردهای حسابداری پس از بررسی های عمیق و گسترده و انجام اصلاحات لازم، پیش نویس استاندارد نهایی را ارائه می کند. نتیجه این مرحله پیش نویس استاندارد در حال توسعه است.
6. نظر عمومی: پیش نویس های استاندارد به طرق مختلف از جمله انتشار در مجلات حرفه ای، قرار دادن آنها در اینترنت (سایت سازمان حسابرسی) و غیره برای اظهار نظر در دسترس عموم قرار می گیرد. علاوه بر این، با توجه به موضوع، پیش نویس استاندارد مستقیماً به برخی از مقامات حرفه ای ارسال می شود. سپس نظرات عمومی غربالگری شده و توسط بخش تنظیم استانداردها به کمیته تنظیم استانداردهای حسابداری ارائه می شود. بر اساس این اطلاعات، کمیته هر گونه اصلاحات لازم را در پیش نویس انجام خواهد داد، سپس برای تصویب به کمیته فنی ارائه می شود و پیش نویس استاندارد اصلاح شده به هیئت اجرایی سازمان ارائه می شود.
7. تایید نهایی: هیئت اجرایی استانداردهای حسابداری را به همراه هر گونه اصلاحیه بررسی و برای تصویب نهایی به هیأت رئیسه سازمان ارسال می کند. متن نهایی استاندارد حسابداری پس از تصویب در هیئت مدیره منتشر و رعایت آن الزامی می شود.

سی و یک استاندارد حسابداری قبلاً توسط سازمان حسابرسی صادر شده است. علاوه بر این، وظایف دیگری به منظور تعدیل استانداردهای موجود در حال انجام است. تأثیر فرهنگ بر سیستم های حسابداری ملی برای چندین دهه یکی از ویژگی های ادبیات حسابداری بین المللی بوده است. جنبه مهم این پرس و جوها این مفهوم است که ارزش های فرهنگی بر ارزش های حسابداری و در نتیجه رویه حسابداری تأثیر می گذارد.

استانداردهای حسابداری، قوانینی هستند که بر نحوه انجام کار حسابداری حاکم هستند و مشخص می کنند که چه اطلاعاتی باید در گزارشگری مالی ارائه شود. به طور کلی استانداردهای حسابداری ایران نسبت به استانداردهای بین‌المللی از منظر قضاوت حرفه‌ای حسابرسان و از نظر درجه اتکا و قابل فهم بودن کارکرد مناسب‌تر است.