اوراق بهادار و انواع آن
اوراق بهادار و انواع آن
اوراق بهادار به عنوان دارایی های غیرمشهود، نقش مهمی در سیستم مالی و برنامه ریزی های اقتصادی افراد دارند. همچنین در کنار دارایی های ملموس مانند املاک و خودرو، فرصت های متنوعی برای سرمایه گذاری فراهم می کنند. آشنایی با انواع اوراق بهادار، به سرمایه گذاران کمک می کند تا با شناخت مزایا و مخاطرات هر نوع، تصمیم های هوشمندانه تری در حوزه سرمایه گذاری بگیرند. در این مقاله، به سوال «اوراق بهادار چیست؟» پاسخ می دهیم و به معرفی انواع آن می پردازیم.
منظور از اوراق بهادار چیست؟
طبق قوانین سازمان بورس، اوراق بهادار به هر نوع سند یا مدرکی گفته می شود که حقوق مالی قابل انتقال را برای مالک آن ایجاد می کند. به عبارت دیگر، مالکیت بر اوراق بهادار به معنای دارا بودن حقوقی است که قابلیت انتقال و واگذاری به دیگران را دارد و در معاملات مالی نقش ایفا می کند.
برای اطلاعات بیشتر مقاله بهایابی چست را مطالعه نمایید.
انواع اوراق بهادار چه هستند؟
اوراق بهادار در حوزه مالی نقش اساسی دارند و شامل اسناد کاغذی یا الکترونیکی می شوند که هر کدام نشان دهنده نوعی مالکیت یا حقوق است. در بازار سرمایه، مجموعه ای گسترده ای از اوراق بهادار اسلامی و غیر اسلامی وجود دارد. هر کدام از آن ها ویژگی ها و کاربردهای خاص خود را دارا هستند. در ادامه به انواع آن ها اشاره می کنیم:
1- سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام
سهام، یکی از محبوب ترین و رایج ترین انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه است که نمایانگر مالکیت در شرکت های سهامی است. دارندگان سهام در سود و دارایی های شرکت شریک بوده و در تصمیم گیری های مهم آن نقش دارند. بخش بزرگی از معاملات بورس مربوط به سهام است و انواع آن عبارتند از:
- سهام عادی: رایج ترین نوع سهام است که در بورس معامله می شود. ارزش اسمی هر سهم در ایران معمولا ۱۰۰ تومان است و ارزش بازار آن بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می شود. دارندگان این سهام، مالک شرکت به نسبت تعداد سهام خود هستند و مسئولیت آن ها محدود به ارزش سهام است.
- سهام ممتاز: اوراقی هستند که مزایای خاصی نسبت به سهام عادی دارند. مانند دریافت سود ثابت و حقوق در صورت انحلال شرکت که زودتر از سهام دیگر پرداخت می شود. این امتیازها باید با تایید مجمع عمومی شرکت تصویب شوند.
- حق تقدم سهام: اوراقی است که در زمان افزایش سرمایه، به سهام داران فعلی داده می شود و به آن ها این امکان را می دهد که با پرداخت مبلغی کم تر، سهام جدید شرکت را خریداری کنند و سهم بیشتری در سود آینده داشته باشند.
- سهام جایزه: سهام رایگانی است که شرکت پس از افزایش سرمایه، به صورت مجانی به سهام داران فعلی تخصیص می دهد. این نوع سهام در مجمع تصویب و بدون پرداخت وجه باشد.
- سهام با نام و بی نام: اگر برگه سهام به نام مالک ثبت شده باشد، سهام با نام است. اگر ثبت نشود، بی نام و به حامل است که قابلیت نقل و انتقال آسان تری دارد.
در مجموع، شناخت انواع اوراق بهادار، به سرمایه گذاران این امکان را می دهد تا با آگاهی بیشتری وارد بازارهای مالی شوند و تصمیم های واقع بینانه تری بگیرند و در مسیر رشد و سودآوری سرمایه های خود قدم بردارند.
2-اوراق بدهی چیست؟
اوراق بدهی، یکی از انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت است که نقش مهمی در تامین مالی دولت ها و شرکت ها ایفا می کند. این اوراق که به عنوان نوعی وام به سرمایه گذاران محسوب می شوند، با هدف تامین منابع مالی برای اجرای طرح ها و پروژه های مختلف منتشر می شوند و سود ثابت به صاحبان خود پرداخت می کنند. آشنایی با ویژگی ها و انواع اوراق بدهی، به سرمایه گذاران کمک می کند تا تصمیم های بهتری در حوزه سرمایه گذاری بگیرند و ریسک های مرتبط را مدیریت کنند.
اوراق بدهی در واقع ابزارهای مالی هستند که به دارندگان آن ها حق دریافت مبلغ مشخصی در زمان سررسید و بهره دوره ای را می دهد. در این فرآیند، سرمایه گذاران به دولت ها یا شرکت ها وام می دهند. در مقابل، سود ثابت و بازپرداخت اصل پول در موعد مقرر را دریافت می کنند. این اوراق نقش مهمی در تامین منابع مالی پروژه های عمرانی، تولیدی و خدماتی دارند و بخشی از بازار سرمایه را تشکیل می دهند.
انواع اوراق بدهی
اوراق بدهی در بازارهای مالی انواع مختلفی دارند که بر اساس ویژگی هایی مانند سود، سررسید و نحوه پرداخت بهره طبقه بندی می شوند:
- اوراق قرضه با سود ثابت: اوراقی که نرخ بهره ثابت دارند و بهره ماهانه یا سالانه ثابت پرداخت می شود.
- اوراق قرضه با سود شناور: بهره این اوراق بر اساس نرخ بازار تعیین شده و ممکن است تغییر کند.
- اوراق قرضه با یک سررسید: اوراقی که در یک تاریخ مشخص، اصل و بهره آن ها پرداخت می شود.
- اوراق قرضه با بیش از یک سررسید: اوراقی که در چندین تاریخ سررسید، پرداخت می شوند.
- نحوه قرارگیری بر اساس تاریخ سررسید: اوراق کوتاه مدت (کمتر از یک سال)، میان مدت (بین یک تا چند سال)، و بلند مدت (بالاتر از چند سال).
مشخصات و ویژگی های اوراق بدهی
هر اوراق بدهی دارای ویژگی های خاص است که در تصمیم گیری سرمایه گذاران نقش دارند:
- تاریخ سررسید: زمانی است که اصل و سود اوراق به صاحب آن پرداخت می شود.
- ارزش اسمی: مبلغ وام یا اصل سرمایه که در تاریخ سررسید پرداخت می شود.
- نرخ سود اسمی: درصد بهره ای است که به صورت دوره ای (معمولا سالانه) پرداخت می شود، مثلا ۲۰٪.
- قیمت فروش در بازار: در صورت تمایل دارنده، اوراق در بازار ثانویه (بازار سرمایه)، به قیمتی متفاوت از ارزش اسمی به فروش می رسد.
- نرخ سود تا سررسید: نرخی است که در صورت خرید در ابتدا و نگهداری تا سررسید، بر اساس آن بهره دریافت می شود. این نرخ ممکن است با نرخ سود اسمی متفاوت باشد و بسته به قیمت خرید و فروش تغییر می کند.
3-اوراق خزانه اسلامی چیست؟
اوراق خزانه اسلامی، که به آن اوراق اخزا نیز گفته می شود، نوعی اوراق بهادار دولتی است و در حوزه اوراق قرضه قرار می گیرد. این اوراق ابزار مالی نوینی هستند که به منظور تامین نیازهای مالی دولت و تسویه بدهی های معوق به طلبکاران غیررسمی، مانند پیمانکاران پروژه های عمرانی و خدماتی، منتشر می شوند. آشنایی با اوراق خزانه اسلامی به سرمایه گذاران کمک می کند تا درک بهتری از نقش و کارایی این ابزار مالی در اقتصاد کشور داشته باشند.
این اوراق، ابزار مالی دولتی هستند که دولت برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود از آن ها استفاده می کند. تفاوت اصلی این اوراق با دیگر اوراق قرضه در این است که برای تسویه بدهی های دولت به پیمانکاران و طلبکاران غیررسمی در سیستم مالی داخلی کاربرد دارند و نقش جایگزین برای استقراض از بانک مرکزی ایفا می کنند.
کاربرد و روش کسب سود
پیمانکاران و دارندگان اوراق خزانه اسلامی دو راه برای کسب سود دارند:
- صبر کردن تا سررسید: در این حالت، صاحب اوراق انتظار می کشد تا تاریخ موعد مقرر برسد و اصل مبلغ و سود مربوطه را دریافت کند.
- فروش در بازار ثانویه: قبل از سررسید، دارنده می تواند اوراق را در بازارهای ثانویه به قیمت روز بازار بفروشد و سود فوری کسب کند.
مزایای اوراق خزانه اسلامی
- ابزاری جایگزین در تامین مالی کشور: دولت می تواند منابع مالی خود را از بخش غیر دولتی و بازار سرمایه تامین کند، بدون اینکه فشار زیادی بر نظام بانکی وارد شود.
- کاهش وابستگی به بانک مرکزی: با انتشار این اوراق، دولت وابستگی خود به استقراض از بانک مرکزی را کاهش می دهد که بهبود شرایط اقتصادی و کنترل نرخ تورم را در پی دارد.
- تسهیل تسویه بدهی ها: این ابزار راهکار موثری برای برطرف کردن بدهی های معوق بخش های مختلف است و ضمن ایجاد جذابیت، نقش مهمی در مدیریت مالی دولت ایفا می کند.
4-اوراق صکوک چیست؟
اوراق صکوک، نوعی ابزار مالی اسلامی هستند که به عنوان جایگزینی برای اوراق بدهی ربا محسوب می شوند و بر مبنای اصول شرعی و بدون بهره طراحی شده‌اند. این اوراق، طیف وسیعی از انواع SMA (صکوک مالی اسلامی) را شامل می شوند که هرکدام بر اساس ساختار و نوع دارایی یا پروژه خاص، طراحی شده اند. هدف اصلی آن ها تامین مالی پروژه ها و طرح های اقتصادی، عمرانی و عمومی است، در حالی که رعایت موازین شرعی در آن ها لحاظ شده‌است.
صکوک، اوراق بهاداری هستند که با هدف سرمایه‌گذاری در پروژه ها یا دارایی های مشخص منتشر می شوند و دارندگان آن ها به عنوان مالک منافع پروژه یا دارایی مورد نظر نسبت به سود یا منافع آن، حقوقی دارند. برخلاف اوراق قرضه که بهره ثابت یا شناور دارند، سود در اوراق صکوک بر مبنای منافع واقعی است و بر اساس فرصت های شرعی، سود ثابت یا شناور به سرمایه گذاران پرداخت می شود.
انواع اوراق صکوک
- صکوک قرض الحسنه: وام بدون بهره که ناشر از دارندگان دریافت می کند و اصل مبلغ را در سررسید باز می گرداند.
- صکوک وقف: برای تامین مالی پروژه های عام المنفعه، مانند ساخت مساجد، و دارندگان در اصل، در منافع آن مشارکت میکنند.
- صکوک منفعت: دارندگان، سهمی در منافع آتی یک دارایی (مانند حق‌الامتیاز) را دریافت می کنند.
- صکوک مرابحه: در این نوع، سرمایه گذاران شریک مالک مشاع کالای مورد معامله هستند و در سود حاصل از فروش آن شریک خواهندبود.
- صکوک استصناع: ناشر متعهد می شود کالایی مشخص را در آینده تولید کند و مبلغ آن را اقساطی دریافت میکند.
- صکوک مشارکت: سرمایه گذاران در سود پروژه های عمرانی یا اقتصادی مشارکت می کنند.
- صکوک اجاره: دارایی (مثلا ملک) توسط نهاد واسط خریداری و در اختیار نهاد مورد نیاز قرار میگیرد و دارندگان در سود و اجاره آن شریک میشوند.
- صکوک سلف: قرارداد خرید یا فروش دارایی در آینده با قیمت توافق‌شده، که مزایای هر دو طرف شامل تامین مالی و کاهش ریسک است.
- صکوک جعاله: ناشر انجام کاری مانند احداث نیروگاه را بر عهده میگیرد و منابع مالی مورد نیاز از طریق اوراق جمع آوری میشود.
- صکوک رهنی: مطالبات معوق یا وثیقه دار به وسیله انتشار اوراق، تامین مالی میشود.
- صکوک خرید دین: مطالبات مدت دار اشخاص یا شرکت ها خریداری میشود و سرمایه آزاد میگردد.
- صکوک مضاربه: منابع مالی جمع آوری‌شده، در فعالیت های تجاری یا تولید سودآور سرمایه گذاری می شود و سود به نسبت های توافق‌شده تقسیم میگردد.
- صکوک مزارعه: زمین یا ملک به عامل کشاورزی واگذار شده و سود حاصل به نسبت سهم شریک است.
- صکوک مساقات: باغ ها یا محصولات کشاورزی به عامل باغداری واگذار شده و سود به نسبت سهم تقسیم میشود.
5-اوراق بهادار مختلط
اوراق بهادار مختلط، نوعی ابزار مالی هستند که ویژگی های هر دو نوع اوراق قرضه و سهام را در خود دارند. این اوراق به سرمایه گذاران امکان می دهند تا از حقوق و مزایای سهام بهره مند شوند. در عین حال، تعهدات خاصی مانند اوراق قرضه را بر عهده آورند. به عبارت دیگر، اوراق بهادار مختلط ترکیبی از ریسک و بازده این دو نوع ابزار مالی است. هدف آن نیز ارائه گزینه های متنوع و جذاب برای سرمایه گذاران است. که بر اساس سطح ریسک پذیری و اهداف مالی خود، بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند.
- ترکیب حقوق: دارندگان اوراق، هم در سود و منافع پروژه یا شرکت سهیم می شوند. هم ممکن است حقوق مالکیت (مانند رای‌گیری) در شرکت داشته باشند.
- نقش ابزارهای هیبریدی: این اوراق معمولا ترکیبی از بخش های ثابت و متغیر دارند و می توانند نوعی ابزارهای مالی با ویژگی های سود ثابت و قابلیت تبدیل به سهام باشند.
- تنوع در ریسک و بازده: برای سرمایه گذارانی که مایلند در عین حفظ ثبات، در سودآوری بلند مدت مشارکت کنند، این اوراق گزینه مناسبی هستند.
کاربردهای اوراق بهادار مختلط
- جذب سرمایه: شرکت ها و نهادهای مالی از این ابزار برای جذب سرمایه در قالب های متنوع بهره می برند.
- مدیریت مالی در بازار سرمایه: این اوراق، در بازارهای مالی به عنوان ابزارهای انعطاف پذیر و هیبریدی برای مدیریت ریسک و بازده مورد استفاده قرار می گیرند.
- پاسخ به نیازهای سرمایه گذاری مختلف: سرمایه گذاران با توجه به اهداف خود، می توانند از مجموعه وسیعی از اوراق مختلط مناسب استفاده کنند.
انواع اوراق بهادار قابل تبدیل
یکی از نمونه های بارز اوراق بهادار هیبریدی، اوراق قرضه قابل‌تبدیل هستند، که به دارندگان امکان می دهند در زمان سررسید یا حتی قبل از آن، اوراق خود را به میزانی معین، به سهام شرکت تبدیل کنند. این نوع اوراق، هم ویژگی های اوراق قرضه با سود ثابت دارند و هم اختیار تبدیل به سهام را به دارنده می دهند. که در بازارهای سرمایه معمولا به عنوان ابزارهای هیبریدی شناخته می شوند.
دیدگاهتان را بنویسید