راهنمای جامع مالیات موسسه غیرتجاری؛ از معافیت‌ها تا تکالیف قانونی

مالیات موسسه غیرتجاری موضوعی مهم در نظام مالیاتی است، زیرا این موسسات با وجود فعالیت‌های غیرتجاری، همچنان مشمول برخی تکالیف مالیاتی هستند. این موسسات به دو دسته تقسیم می‌شوند: موسسات غیرانتفاعی مانند خیریه‌ها که از مالیات معاف‌اند، و موسسات انتفاعی مانند آموزشگاه‌ها که به دلیل داشتن درآمد، مشمول مالیات بر اساس ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم هستند. در این مقاله به بررسی مالیات موسسات غیرتجاری و نکات قانونی آن می‌پردازیم.

میزان مالیات موسسه غیرتجاری چقدر است؟

بر اساس ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، موسسات غیرتجاری نیز مانند سایر اشخاص حقوقی، در صورت انجام فعالیت‌های انتفاعی، مشمول پرداخت مالیات خواهند بود. طبق تبصره ۱ این ماده، اگرچه این موسسات با هدف تقسیم سود تأسیس نمی‌شوند، اما چنانچه درآمدی از فعالیت‌های اقتصادی مانند آموزشی، خدماتی یا فرهنگی کسب کنند، موظف به پرداخت مالیات با نرخ ۲۵٪ هستند. برخلاف تصور عمومی، تنها موسسات غیرتجاری غیرانتفاعی مانند خیریه‌ها از معافیت مالیاتی برخوردارند و سایر موسسات با فعالیت انتفاعی، همانند شرکت‌های تجاری مشمول قوانین مالیاتی هستند. بنابراین، شناسایی نوع فعالیت موسسه و بررسی دقیق درآمدها، نقش مهمی در تعیین میزان مالیات موسسه غیرتجاری ایفا می‌کند.

تکالیف مالیاتی موسسه غیرتجاری

تمامی موسسات غیرتجاری، چه انتفاعی و چه غیرانتفاعی، موظف به انجام تکالیف مالیاتی مشخص هستند. عدم رعایت این الزامات می‌تواند منجر به جرایم مالیاتی یا محاسبه مالیات به‌صورت علی‌الرأس شود. مهم‌ترین تکالیف مالیاتی موسسات غیرتجاری عبارت‌اند از:

1. ارائه اظهارنامه مالیاتی

مطابق ماده ۱۱۰ قانون مالیات ‌های مستقیم، موسسات غیرتجاری باید حداکثر تا چهار ماه پس از پایان سال مالی (برای اغلب موسسات تا پایان تیرماه) اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه، حساب سود و زیان و مدارک مربوطه را به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند. این اظهارنامه باید شامل تمام درآمدها، هزینه‌ها و معافیت‌های احتمالی موسسه باشد.

2. پلمپ دفاتر قانونی به‌صورت الکترونیکی

تمام موسسات غیرتجاری، حتی آن‌هایی که از مالیات معاف هستند، باید قبل از آغاز سال مالی درخواست پلمپ دفاتر قانونی خود (دفتر روزنامه و دفتر کل) را به‌صورت الکترونیکی بدهند. عدم انجام این کار می‌تواند باعث رد دفاتر و در نتیجه محاسبه مالیات به صورت علی ‌الراس شود.

3. پرداخت مالیات حق تمبر

در زمان ثبت موسسه، مالیات حق تمبر طبق ماده ۴۸ قانون مالیات ‌های مستقیم، به میزان دو در هزار سرمایه اولیه محاسبه و باید ظرف دو ماه از تاریخ ثبت، پرداخت شود.

4. ارسال لیست حقوق و مالیات کارکنان

در صورت داشتن نیروی انسانی، موسسه موظف است لیست حقوق، مزایا و مالیات کسر شده از کارکنان را به‌صورت ماهانه به اداره امور مالیاتی ارسال کند. این الزام بر اساس ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم تعیین شده است.

5. اخذ کد اقتصادی و تشکیل پرونده مالیاتی

کلیه موسسات غیرتجاری باید حداکثر ظرف دو ماه پس از ثبت، اقدام به تشکیل پرونده مالیاتی و دریافت کد اقتصادی نمایند. این کد برای انجام فعالیت‌های مالی و ارائه گزارشات قانونی الزامی است.

6. ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده (در صورت شمول)

چنانچه موسسه فعالیت‌هایی مشمول مالیات بر ارزش افزوده داشته باشد (مانند خدمات آموزشی یا مشاوره‌ای)، موظف به ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده به صورت فصلی خواهد بود.

محاسبه مالیات موسسات غیرتجاری

محاسبه مالیات برای موسسات غیرتجاری بستگی به نوع فعالیت (انتفاعی یا غیرانتفاعی) و وضعیت حقوقی آن‌ها دارد. مراحل محاسبه مالیات این موسسات به شرح زیر است:

1. شناسایی درآمدهای مشمول مالیات

درآمدهای ناشی از فعالیت‌های غیرانتفاعی مانند کمک‌های مردمی، هدایای نقدی یا غیرنقدی، تا زمانی که صرف اهداف مندرج در اساسنامه شوند، مشمول مالیات نیستند. اما اگر موسسه اقدام به فعالیت‌های درآمدزا مانند برگزاری دوره‌های آموزشی یا ارائه خدمات نماید، درآمدهای حاصل از این فعالیت‌ها مشمول مالیات خواهد بود.

2. کسر هزینه‌های قابل قبول مالیاتی

طبق ماده ۱۴۷ قانون مالیات‌های مستقیم، فقط هزینه‌هایی به عنوان هزینه قابل قبول شناخته می‌شوند که مستند، مرتبط با فعالیت موسسه و در حدود متعارف باشند. این موارد می‌تواند شامل حقوق کارکنان، اجاره، هزینه‌های درمانی و سایر هزینه‌های جاری باشد. بر اساس بند ۱۸ ماده ۱۴۸، پرداخت سود و کارمزد به بانک‌ها نیز از جمله هزینه‌های قابل قبول است.

3. اعمال معافیت‌های قانونی

بر اساس ماده ۱۳۹ قانون مالیات‌های مستقیم، موسسات غیرانتفاعی مانند خیریه‌ها، در صورت تأیید شدن توسط سازمان امور مالیاتی، از معافیت مالیاتی برخوردارند. همچنین برخی فعالیت‌های علمی، فرهنگی یا آموزشی مطابق ماده ۱۳۴ مشمول معافیت‌هایی هستند که می‌تواند میزان مالیات را کاهش دهد.

4. محاسبه نهایی مالیات با نرخ ۲۵ درصد

پس از شناسایی درآمد مشمول مالیات، کسر هزینه‌های قابل قبول و اعمال معافیت‌های قانونی، مالیات با نرخ ۲۵٪ محاسبه می‌شود. این نرخ تنها بر درآمدهای انتفاعی موسسات غیرانتفاعی اعمال می‌شود و درآمدهای غیرانتفاعی همچنان معاف خواهند بود. برای مثال، درآمد حاصل از دوره‌های آموزشی یک موسسه خیریه، پس از کسر هزینه‌ها، با نرخ ۲۵٪ مشمول مالیات خواهد بود.

معافیت مالیاتی موسسه  غیرتجاری

برخلاف تصور رایج، تمام موسسات غیرتجاری به صورت خودکار از پرداخت مالیات معاف نیستند. در واقع، طبق قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی موظف به پرداخت مالیات هستند، مگر آنکه در قانون از این تکلیف مستثنا شده باشند.

• بر اساس تبصره ۱ ماده ۱۰۵، موسسات غیرتجاری ایرانی که با هدف تقسیم سود تأسیس نشده‌اند، در صورتی که فعالیت انتفاعی انجام دهند، تنها درآمد ناشی از این فعالیت‌ها مشمول مالیات با نرخ مشخص شده در ماده مذکور خواهد بود. معافیت مالیاتی فقط شامل درآمدهای غیرانتفاعی بوده و نه کل شخصیت حقوقی موسسه.
• طبق تبصره ۲ ماده 105، موسسات غیرتجاری خارجی فعال در ایران نیز، چنانچه از طریق نمایندگی، واگذاری امتیاز، سرمایه‌گذاری یا انتقال دانش فنی در ایران درآمد داشته باشند، مشمول مالیات خواهند بود؛ مگر در موارد خاصی که قانون به‌طور شفاف آن‌ها را معاف کرده است.

تفاوت فعالیت تجاری و غیرتجاری در مالیات

فعالیت‌های تجاری با هدف کسب سود انجام می‌شود و سود بین اعضا تقسیم می‌گردد. در مقابل، فعالیت‌های غیرتجاری با هدف خدمات‌رسانی یا غیرانتفاعی صورت می‌گیرد و درآمد حاصل (در صورت وجود) باید صرف اهداف موسسه شود. با این حال، اگر موسسه غیرتجاری فعالیت انتفاعی داشته باشد، مشمول مالیات با نرخ ۲۵٪ می‌شود (تبصره ۱ ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم).

انواع مالیات موسسه غیرتجاری

موسسات غیرتجاری با هدف فعالیت‌هایی مانند آموزش، فرهنگ، مشاوره، امور خیریه یا خدمات حقوقی ثبت می‌شوند و برخلاف شرکت‌های تجاری، به دنبال تقسیم سود نیستند. اما در صورت داشتن فعالیت انتفاعی، مشمول مالیات خواهند بود. در ادامه، مهم‌ترین نکات مربوط به مالیات این موسسات را مرور می‌کنیم.

• موسسات فرهنگی هنری: در صورتی که دارای مجوز رسمی از وزارت ارشاد باشند و فعالیت آن‌ها فرهنگی و غیرانتفاعی باشد، از مالیات معاف‌اند. اما اگر درآمدزایی (از طریق فروش آثار یا برگزاری رویداد) داشته باشند، مشمول مالیات هستند.
• موسسات آموزشی: اگر فعالیت رایگان یا تحت پوشش خیریه باشد، طبق ماده ۱۳۴ معاف از مالیات‌اند. در غیر این صورت، مانند آموزشگاه‌ها و موسسات کنکور، مشمول مالیات ۲۵٪ می‌شوند.
• موسسات حقوقی: موسسات مشاوره یا وکالت نیز موسسه غیرتجاری هستند، اما چون درآمد دارند، باید مالیات بدهند. پس از کسر هزینه‌های قابل قبول، درآمد مشمول مالیات با نرخ ۲۵٪ محاسبه می‌شود.
• اشخاص حقیقی غیرتجاری: افرادی که به‌صورت شخصی فعالیت غیرتجاری انجام می‌دهند (مثل مشاوران، پژوهشگران، مربیان) در صورت داشتن درآمد، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل می‌شوند.

مقایسه با سایر اشخاص حقوقی

• شرکت‌های خصوصی: فعالیت تجاری دارند، سود بین سهامداران تقسیم می‌شود و تمام درآمد مشمول مالیات با نرخ ۲۵٪ است.
• شرکت‌های دولتی: مشمول مالیات هستند مگر در موارد خاص که معافیت برای آن‌ها در قانون یا بودجه تعیین شده باشد.

مالیات تقسیم سود در موسسات غیرتجاری

موسسات غیرتجاری مجاز به تقسیم سود میان اعضا نیستند. درآمد باید صرف اهداف اساسنامه شود؛ در غیر این صورت، مشمول مالیات و برخورد قانونی خواهند بود.

درباره مالیات فریلنسرها این مقاله را مطالعه نمایید.

سخن پایانی

مالیات موسسه غیرتجاری موضوعی مهم و تخصصی در نظام مالیاتی است که شناخت دقیق قوانین و تکالیف مرتبط با آن برای موسسات ضروری است. این موسسات با وجود غیرانتفاعی بودن، در صورت درآمدزایی مشمول مالیات هستند و رعایت قوانین مالیاتی به حفظ سلامت مالی و قانونی آن‌ها کمک می‌کند. توصیه می‌شود موسسات غیرتجاری همواره با مشاوران مالیاتی متخصص همکاری کنند تا ضمن بهره‌مندی از معافیت‌ها، تکالیف خود را به درستی انجام دهند و از مشکلات احتمالی پیشگیری کنند.

سوالات متداول مالیات موسسه غیرتجاری

1. آیا همه موسسات غیرتجاری از پرداخت مالیات معاف هستند؟

خیر. فقط موسسات غیرانتفاعی مانند خیریه‌ها که درآمدهایشان صرف اهداف غیرانتفاعی می‌شود، از معافیت مالیاتی برخوردارند.

2. تکالیف مالیاتی اصلی موسسات غیرتجاری چیست؟

مهم‌ترین تکالیف مالیاتی موسسات غیرتجاری شامل ارائه به موقع اظهارنامه مالیاتی، پلمپ دفاتر قانونی به صورت الکترونیکی، پرداخت مالیات حق تمبر در زمان ثبت، ارسال لیست حقوق و مالیات کارکنان، اخذ کد اقتصادی و ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در صورت شمول می‌باشد.

3. چگونه مالیات موسسات غیرتجاری محاسبه می‌شود؟

ابتدا درآمدهای مشمول مالیات شناسایی می‌شوند (درآمدهای انتفاعی مانند دوره‌های آموزشی)، سپس هزینه‌های قابل قبول مالیاتی از آن کسر می‌شود و پس از اعمال معافیت‌های قانونی، مالیات نهایی با نرخ ۲۵٪ محاسبه می‌شود.