مقدمه؛ چیستی حسابداری مالیاتی
امروزه صاحبان مشاغل کوچک و بزرگ مشمول قوانین و مقررات گوناگون مالیاتی می شوند. منظور از مالیات، آن بخش از هزینه های عمومی کشور است که توسط مردم تامین می شود. وضع مالیات ها ابزار کارایی در دست دولت است که به وسیله آن سیاست های اقتصادی خود را تعیین می کند. مالیات ها به طور کلی به دو گروه مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شوند. یکی از انواع مالیات های مستقیم، مالیات بر درآمد است. اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی مثل شرکت ها به موجب قانون مالیات های مستقیم (اصلاحیه 1394) مکلف به تکمیل اظهارنامه مالیاتی و پرداخت بخشی از درآمد خود به عنوان مالیات می باشند.
منظور از حسابداری مالیاتی وجود شخصی است که وضعیت پرداخت ها، تکالیف مالیاتی و درآمد ها را مورد حسابداری قرار دهد. به طور کلی حضور حسابدار و حسابداری کردن از اموال اشخاص حقیقی یا حقوقی در مورد تمامی مبادلات مالی از قبیل خرید و فروش، اجاره و … رواج دارد. ولیکن حسابداری مالیاتی از انواع حسابداری تخصصی به شمار رفته و وظیفه اصلی حسابدار مالیاتی اشراف بر قوانین مالیاتی و بررسی حساب مالیاتی شرکت است.
یکی از موضوعات حائز اهمیت در خصوص حرفه حسابداری مالیاتی حقیقی بودن یا حقوقی بودن کارفرما است. چرا که حقیقی بودن یا حقوقی بودن کارفرما تاثیر زیادی در انواع، میزان و نحوه پرداخت مالیات دارد. همچنان که انواع مختلف مالیات که اشخاص حقیقی و حقوقی می پردازند، با همدیگر تفاوت داشته و به عبارت دیگر حسابداری در خصوص هر یک از انواع مالیات امری متفاوت است. حسابداری مالیات بر دارایی، حسابداری مالیات بر درآمد، حسابداری مالیات بر حقوق و … برخی از مسئولیت های حسابداری مالیاتی می باشد که در ادامه به بررسی هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
چرا حسابداری مالیاتی اهمیت دارد؟
از یک سو حسابداری مالیاتی، می تواند از افتادن در دام های مالیاتی جلوگیری کند. این امر مستلزم تسلط بر قوانین و آیین نامه های گوناگونی است، که در زمینه مالیات های مستقیم و غیر مستقیم تصویب گشته است. از سوی دیگر حسابداری مالیاتی می تواند راه را برای استفاده کردن از برخی معافیت ها و بخشودگی های مالیاتی باز کند.
همچنین باید توجه داشت که حسابداری مالیاتی، یکی از امور نظارتی برای جلوگیری از جرایم مالیاتی است. حسابداران مالیاتی مطابق با قانون مکلفند در موارد برخورد با جرایم مالیاتی از قبیل پولشویی، فرار مالیاتی و … مراجع قضایی صلاحیتدار را در جریان جرمی که ارتکاب یافته قرار داده تا ایشان موضوع را رسیدگی کنند.
اشخاص مشمول قوانین مالیاتی
پیش از آن که به بیان و تشریح حرفه حسابداری مالیاتی بپردازیم، ابتدا ضروری است به این پرسش پاسخ دهیم که چه کسانی مشمول قوانین و مقررات مالیاتی هستند؟ این اشخاص که مکلف به تکمیل اظهارنامه مالیاتی بوده و در خصوص اموال و دارایی های آنها ممکن است حسابداری مالیاتی صورت گیرد، از قرار زیر می باشند:
- اشخاص حقیقی و حقوقی که مالکیت اموال غیر منقولی را در کشور ایران دارا می باشند.
- کسانی که در ایران زندگی کرده، و از راهِ اشتغال به کار یا از هر راه دیگری در آمد دارند.
- شرکت ها و بنگاه های بازرگانی که مرکز اصلی آنها در خارج از ایران است، ولی در ایران فعالیت دارند.
- اشخاص حقوقی که تابعیت ایران را دارند، باید نسبت به درآمد داخلی و خارجی خود مالیات بپردازند.
- اشخاص غیر ایرانی که با اشتغال در ایران درآمد دارند. همچنین است در مورد اشخاص غیر ایرانی که به هر طریقی از قبیل فروش فیلم به ایرانیان کسب درآمد می کنند.
اشخاص معاف از قوانین و مقررات مالیاتی
معمولاً دولت ها برای اینکه شهروندان را به پرداخت مالیات منظم و به موقع تشویق کنند، برخی از معافیت های مالیاتی را وضع می کنند. معمولاً معافیت های مالیاتی از طریق رسانه ملی و اخبار سراسری اعلام می شود. مطابق با قوانین جاری ایران، معافیت های مالیاتی شامل موارد زیر است:
- معافیت بدون محدودیت زمانی. در این شیوه شخص به طور دائمی از پرداخت مالیات معاف می گردد.
- معافیت موقت با محدودیت زمانی. این نوع معافیت به عنوان «تعطیلی مالیاتی» نیز شناخته می شود.
- نرخ ترجیحی؛ این نوع از معافیت، تخفیف مالیاتی محسوب می شود. در این شوه نرخ مالیات به طور دائم یا موقت کاهش می یابد.
- اعتبار مالیاتی؛ به معنای کسر درصدی مشخص از هزینه های سرمایه گذاری از بدهی مالیاتی می باشد.
- اعتبار سرمایه گذاری؛ این نوع از معافیت شامل کسر شدن درصد مشخصی از هزینه های سرمایه گذاری از درآمد های مشمول مالیات است.
حسابدار مالیاتی کیست؟
حسابدار مالیاتی که او را مشاور مالیاتی نیز می نامند، معمولاً یکی از فارغ التحصیلان رشته حسابداری یا حسابرسی است که با یک شرکت یا واحد اقتصادی در امر حسابداری امور مالیاتی همکاری می کند. با توجه به آن که حسابداری مالیاتی مستلزم داشتن تجربه و تخصص در مورد قوانین مالیاتی است، تبحّر عملی حسابدار مالیاتی یکی از موضوعات مهم است. نخستین انجمن حرفه ای قانونی در این زمینه، انجمن ملی حسابداران رسمی ایران است که در سال 1380 تصویب شد. از موضوعات تخصصی علمی که یک حسابدار مالیاتی باید با آنها آشنایی داشته باشد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آشنایی با تکالیف مالیاتی که قانون مالیات های مستقیم و دیگر قوانین مرتبط، بر دارایی، درآمد، حقوق و … واحد های اقتصادی مقرر کرده است. در همین راستا حسابدار مالیاتی باید توانایی تشکیل دادن پرونده مالیاتی را داشته باشد.
- آشنایی با نحوه تکمیل اظهارنامه الکترونیکی مالیات بر عملکرد، یکی دیگر از مهارتهای لازم برای حسابدار مالیاتی است.
- توانایی مستند سازی و فراهم آوردن اسناد و مدارک، جهت ارائه نمودن به مراجع صلاحیت دار.
- توانایی حسابرسی به ساختار مالیات بر ارزش افزوده در شرکت ها و موسسه های تولیدی.
در حسابداری مالیاتی چه مواردی مورد بررسی قرار می گیرند؟
معمولاً حسابداران مالیاتی در شرکت های تجاری فعالیت می کنند. در نتیجه به طور کلی مواردی را بررسی می کنند که به موجب قانون تجارت مصوب 1311 و دیگر قوانین مرتبط، قید یا در اساسنامه شرکت تعیین گردیده است. حسابداری مالیاتی در مورد شرکت های تجارتی مستلزم انجام اقدامات مشخصی در طول یک دوره یک ساله به عنوان سال مالی و محاسبه میزان و نحوه پرداخت مالیات ها در طول این مدت است. در نتیجه تعیین و محاسبه مفاهیم اقتصادی خاصی که در ادامه می آید، مد نظرِ مشاوران مالیاتی است:
- میزان درآمد و هزینه
- صورت تمامی مطالبات و وصول ها
- صورت دارایی های ثابت
- صورت گردش کالا، خدمات و مواد اولیه
- صورت مالیات تکمیلی
- حقوق و سرمایه
- ارزش اسمی سهام
- معاملات انجام پذیرفته با اشخاص خارج از شرکت
- تعدیلات سنواتی
- قیمت تمام شده کالا و خدمات
- بررسی ترازنامه و دفاتر مالی و تطبیق آنها
مسئولیت ها و وظایف مشاور مالیاتی چیست؟
حسابداری مالیاتی معمولاً به واسطه انعقاد قرارداد میان کارفرما (شرکت)، و حسابدار مالیاتی صورت گرفته و حیطه حقوق و تعهدات هر یک از طرفین به موجب آن قرارداد است. اما به طور کلی با توجه به هدف استفاده از خدمات حسابداران مالیاتی، مسئولیت ها و وظایف زیر در مورد آنها معمول می شود:
- مشاور مالیاتی مکلف است پرونده مالیاتی، تشکیل دهد.
- حسابدار مالیاتی باید اظهارنامه مالیاتی را تهیه، تنظیم و ارسال نماید.
- حسابدار مالیاتی باید میزان مالیات بر عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده را محاسبه کند.
- حسابدار مالیاتی باید گزارش سالانه، فصلی و ماهانه درآمد، هزینه، مطالبات، بدهکاری ها و کلیه مواصلات مالی شرکت را تنظیم کند.
- حسابداران مالیاتی باید دفاتر تجاری گوناگونی که وجود دارد، از قبیل دفتر روزنامه، دفتر کپیه و دفتر کل را برای تحریر از پلمپ خارج کند.
- مشاور مالیاتی می بایست، وصول یا عدم وصول، واخواست، شکایت و دیگر اقدامات قانونی نسبت به چک های صادر شده و دریافت شده را بررسی کند.
- حسابدار مالیاتی باید در مورد اظهارنامه مالیاتی، لایحه دفاعیه در مراجع قضائی و اداری مثل شورای حل اختلاف و دیوان عدالت اداری تنظیم کند.
- حسابدار مالیاتی باید جهت کاهش بدهی مالیاتی پیشنهادات و راهکار های لازم را ارائه کند.
- حسابدار مالیاتی علاوه بر توانایی تشخیص دادن اصول و کلیات مالیات، نسبت به قوانین و مقررات مالیاتی اشراف و آگاهی کامل داشته باشد.
- حسابداران مالیاتی همچنان باید توانایی مدیریت و ثبت دفتر های تجارتی (دفتر روزنامه، دفتر کل، دفتر دارایی، دفتر کپیه)، را داشته باشد.
اهداف حسابداری مالیاتی
هدف اصلی از بکارگیری حسابداری مالیاتی برای پرداخت مالیات، نظارت و بررسی مبالغ و وجوه نقدی و غیر نقدی که توسط واحد اقتصادی به عنوان مالیات پرداخت می شود. حسابداری مالیاتی یکی از رشته های تخصصی حسابداری بوده و هدف از آن محاسبه کردن هزینه های مالیاتی، پیگیری نمودن معافیت های مالیاتی و تشویق های مرتبط با آن، بررسی وضعیت جریمه های مالیاتی، ضرایب مالیاتی و … می باشد.
از نظر عملی حسابداری مالیاتی برای پیشگیری از بروز جرائم مالیاتی مثل فرار مالیاتی، پولشویی، تامین مالی تروریسم و … است. وجود حسابداران مالیاتی در یک واحد اقتصادی نقش بازدارندگی در خصوص وقوع جرم های مالیاتی دارد. همچنین حاصل کار حسابداران مالیاتی در بسیاری از مواقع ممکن است کشف جرایم مالیاتی مثل پولشویی یا جرایم غیر مالیاتی مثل جعل اسناد و تخریب گردد.
